Ταυτίζονται ναζισμός και κομμουνισμός;

Άφησα να περάσει καιρός από τις ανόητες δηλώσεις της Εσθονικής προεδρίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (πρβλ. σχετικό άρθρο) αυτό το τελευταίο εξάμηνο του 2017. Αλλά, ας καταθέσω πλέον έναν χάρτη από τον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο, χάρτη της πολιορκίας του Λένινγκραντ, που κράτησε 827 ημέρες, από τις 17 Δεκεμβρίου 1941 ως τις 23 Απριλίου του 1944.
Ποιοι ήταν οι αντίπαλοι σε αυτή την μακρόχρονη πολιορκία; Και ποιοι ήταν οι σύμμαχοι;
Προφανώς η πολιορκία είχε πολλές φάσεις, και ο χάρτης δείχνει μία από αυτές. Την πολιορκία του Λένινγκραντ, πάντως, άρχισαν η Γερμανία, η Ιταλία και η Φινλανδία, και το Λένινγκραντ ήταν πόλη της Σοβιετικής Ένωσης.

Παραλείπω τις αναφορές στους αριθμούς των νεκρών ή την φωτογραφία από την ύψωση της σοβιετικής σημαίας στο Ράιχσταγ…

Γιατί δεν παραδίνονταν οι Γερμανοί το 1945;

Μολονότι τόσο ο Φλαϊσχάουερ του Σπίγκελ. όσο και ο Κέρσο φλερτάρουν κομψότατα και επικίνδυνα με το αξιακό σύστημα της γερμανικής κουλτούρας εν γένει, το οποίο θεωρούν πως βρίσκεται πίσω από την μέχρις εσχάτων αντίσταση των Γερμανών την άνοιξη του 1945 κατά των Σοβιετικών, των Αμερικανών και των Άγγλων, εντούτοις, κατά την συζήτησή τους προκύπτουν πολλαπλά αίτια, π.χ. ο φόβος του τι μπορούσε να τους συμβεί αν έπεφταν ηττημένοι στα χέρια των «μπολσεβικο-μογγόλων», εναντίον των οποίων αγωνιζόταν όχι μόνον το  Τρίτο Ράιχ, αλλά και οι Ιταλοί και οι Ιάπωνες (Anti-Commintern Pact, Αντιδιεθνιστικό Σύμφωνο)· επίσης, η καθολική ναζιστική προπαγάνδα κατά των Σοβιετικών και υπέρ της υπεράνθρωπης ικανότητας του Χίτλερ ως ηγέτη, η καλλιέργεια της εντύπωσης ότι δεν μπορεί να υπάρξει μέλλον χωρίς αυτόν και έξω από τον εθνικοσοσιαλισμό· η αίσθηση στα πρόθυρα της υστερία ότι «there is no alternative», TINA όπως θα μας θύμιζε η μακαρίτισσα Μάργκαρετ Θάτσερ στην δεκαετία του 1980· η σχετική δυνατότητα παραγωγής ενέργειας, πυρομαχικών και όπλων που διασφάλιζε ο Σπέερ, τα σχετικά αποθέματα τροφίμων, η ψυχολογικών ενδιαφέρουσα επιμονή στην επιτέλεση των μικρών καθημερινών καθηκόντων ως προβολής της θέλησης να ανασχεθεί η ορμητική έκβαση των γεγονότων. Όλα αυτά προκύπτουν από την ανάλυση της βασικής θέσης του Κέρσο: Σε στιγμές της Ιστορίας σαν αυτή που ζούσαν οι Γερμανοί την άνοιξη του 1945 είτε ξεσπά επανάσταση (όπως συνέβη το 1918, άλλωστε στην ίδια χώρα) είτε πραξικόπημα μεταξύ των ηγετών, εκδοχή που είχε συστηματικά ελεγχθεί από τον Χίτλερ εγκαίρως, και ιδίως μετά την απόπειρα δολοφονίας του τον Ιούλιο του 1944.

Αξίζει να διαβάσουμε, και μάλιστα προσεκτικά, το βιβλίο του Ίαν Κέρσο, The End. Hitler’s Germany 1944-45. Penguin 2012.

Συνέντευξη στον Σπίγκελ (SPIEGEL). Διαδικτυακή δημοσίευση στις 18/11/201

Ο Ίαν Κέρσο (Ian Kershaw) για τις τελευταίες ημέρες του Τρίτου Ράιχ

‘Η επιρροή του Χίτλερ ήταν μοιραία’

Σε συνέντευξή του στον Σπίγκελ, ο πλέον ευπώλητος βρετανός ιστορικός Ίαν Κέρσο μιλάει για τις τελευταίες ημέρες του Τρίτου Ράιχ, για το γιατί οι Γερμανοί επέμεναν, όταν ήταν σαφές ότι όλα είχαν χαθεί και τις ολέθριες επιπτώσεις της αποτυχημένης απόπειρας δολοφονίας του Χίτλερ στις 20 Ιουλίου 1944.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Καθηγητά Κέρσο, περάσατε τα τελευταία τρία χρόνια μελετώντας την κατάρρευση της ναζιστικής Γερμανίας. Εντέλει, μένουμε κουνώντας το κεφάλι μας έκπληκτοι για το παράλογο της τελευταίας φάσης, ή εσείς ως ιστορικός αισθάνεστε επίσης κάτι κοντινό προς τον θαυμασμό για την επιμονή των Γερμανών;

ΚΕΡΣΟ: Οπωσδήποτε η κίνηση του κεφαλιού κυριαρχεί. Είμαι πεπεισμένος ότι εμείς οι Άγγλοι θα παραιτούμασταν πιο σύντομα. Είναι ασφαλώς ασυνήθιστο μια χώρα να εξακολουθεί να πολεμάει ως την ολοκληρωτική αυτοκαταστροφή. Είναι στάση που βλέπουμε συνήθως στους εμφύλιους πολέμους, αλλά όχι σε συγκρούσεις όπου εχθρικές μεταξύ τους χώρες βρίσκονται σε πόλεμο η μια εναντίον της άλλης.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Στην αρχή του νέου βιβλίου σας εγείρετε την ερώτηση γιατί οι Γερμανοί επέμειναν επί τόσο καιρό. Τι είναι που προφανώς θα έπρεπε να είχαν κάνει;

ΚΕΡΣΟ: Σε κάθε ένοπλη σύγκρουση, υπάρχει τελικώς μια στιγμή οπότε η μία πλευρά αντιλαμβάνεται ότι όλα έχουν τελειώσει. Αν οι άνθρωποι που βρίσκονται στην εξουσία δεν παραδοθούν, αλλά, αντί να το πράξουν, εξακολουθούν να βυθίζουν την χώρα τους στα ερείπια, Ρούντολφ Γιόρνταν (Rudolph Jodan) υπάρχει είτε επανάσταση από τα κάτω, όπως συνέβη στην Γερμανία και στην Ρωσία κοντά στο τέλος του Α΄ Παγκόσμιου πολέμου, είτε εκδηλώνεται πραξικόπημα από τις ελίτ, που επιχειρούν να σώσουν ό,τι μπορεί ακόμη να σωθεί. Το παράδειγμα γι’αυτό είναι η ανατροπή του Μπενίτο Μουσολίνι στην Ιταλία, τον Ιούλιο του 1943.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Ποια είναι η ύστατη στιγμή οπότε οι Γερμανοί θα έπρεπε να είχαν αναγνωρίσει ότι δεν μπορούσαν πια να κερδίσουν τον πόλεμο;

ΚΕΡΣΟ: Θα έλεγα το καλοκαίρι του 1944, μετά από την επιτυχημένη απόβαση των Συμμάχων στην Νορμανδία και τα τεράστια εδαφικά κέρδη των Ρώσων στην Ανατολή. Σ’εκείνο το σημείο, ο πόλεμος είχε αντικειμενικά κριθεί, ακόμη κι αν η γερμανική κοινή γνώμη δεν το έβλεπε έτσι. Αλλά, αρχίζοντας από τον Δεκέμβριο του 1944, μετά την αποτυχημένη επίθεση των Αρδεννών (σημ. εκδ.: επίσης γνωστή και ως Μάχη της Μπουλζ), ήταν επίσης σαφές στην ελίτ της εξουσίας στο γερμανικό Ράιχ ότι στρατιωτικά δεν υπήρχε πια τίποτε να κερδηθεί. Σ’αυτό το σημείο, θα είχε νόημα να αρχίσουν συνομιλίες για την παράδοση.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Μέχρι το τέλος, η ηγεσία των γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, της Βέρμαχτ, είχαν αγκιστρωθεί στην ελπίδα ότι η Συμμαχία θα διαλυόταν και έτσι θα άνοιγε ο δρόμος για χωριστή ειρήνη με τις Δυτικές δυνάμεις. Με δεδομένη την ταχύτατη διάλυση της στρατιωτικής συμμαχίας και την έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, αυτή η ιδέα δεν φαίνεται ολωσδιόλου παράλογη.

ΚΕΡΣΟ: Φυσικά, η ιδέα δεν ήταν ηλίθια, αλλά σ’εκείνο το σημείο του πολέμου, το στοίχημα ότι θα διαλυόταν η συμμαχία ισοδυναμούσε ολωσδιόλου με αυταπάτη. Ποτέ δεν υπήρξαν σοβαρές σκέψεις στους Δυτικούς Συμμάχουν να συνεχίσουν μόνοι τους. Η ύψιστη προτεραιότητα ήταν η κατανίκηση του χιτλερικού Ράιχ, και για τον σκοπό αυτό ήταν απαραίτητη η συμμαχία με τους Ρώσους. Ο Τσόρτσιλ (Churchill), όσο κι αν δεν είχε εμπιστοσύνη στον Στάλιν, το υποστήριξε πολλές φορές με επιχειρήματα και δεν άκουγε άλλες εναλλακτικές.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Το βιβλίο σας αρχίζει με την αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας κατά του Χίτλερ τον Ιούλιο του 1944. Κατά την άποψή σας, η αποτυχημένη δολοφονία παρέτεινε κατά πολύ τον πόλεμο.

ΚΕΡΣΟ: Η συνωμοσία της 20ης Ιουλίου οδήγησε στην ενδυνάμωση του καθεστώτος, τουλάχιστον προσωρινά. Υπήρξε μια αξιοσημείωτη αύξηση της δημοτικότητας του Χίτλερ. Το σοκ από την επίθεση ήταν τεράστιο, όπως μπορούμε να αντιληφθούμε από πολλά ιδιωτικά κείμενα. Αλλά, ακόμη σημαντικότερο ήταν το γεγονός ότι ακολούθησε η εκκαθάριση του σώματος των αξιωματικών της Βέρμαχτ. Αρχι-νομιμόφρονες αντικατέστησαν ανθρώπους που θεωρήθηκαν αναξιόπιστοι. Ως αποτέλεσμα, κάθε αντίσταση εξαλείφθηκε.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Σημειώνεται ότι ο χιτλερικός χαιρετισμός εισήχθη στην Βέρμαχτ μόλις το καλοκαίρι του 1944. Γιατί τόσο αργά;

ΚΕΡΣΟ: Ο Χίτλερ χρειαζόταν την Βέρμαχτ πιο πολύ από άλλα μέρη του ναζιστικού καθεστώτος, γι’αυτό τον λόγο υπήρξε σχετικά προσεκτικός κατά τις συναλλαγές του με την ηγεσία της και για τόσον καιρό. Η απόπειρα της 20ης Ιουλίου τον ώθησε να συμπεράνει ότι ήταν καιρός να επαναφέρει σε τροχιά τον στρατό. Στο σώμα των αξιωματικών υπήρχε ισχυρή συναίνεση με τους στόχους και την νοοτροπία του ναζιστικού κράτους. Αλλά, όταν κάποιος εξετάζει έναν αρχι-ναζί όπως ο Στρατάρχης Φέρντιναντ Σένερ (Ferdinand Schörner), βλέπουμε την απόσταση που χωρίζει κάποιον σαν αυτόν από τους περισσότερους άλλους ανώτερους αξιωματικούς, που ναζιστικοποιήθηκαν αλλά δεν υπήρξαν ποτέ αληθινοί ναζί.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Το καλοκαίρι του 1944, οι περισσότερες μεγάλες γερμανικές πόλεις κείτονταν σε ερείπια, και από την ήττα στο Στάλινγκραντ και εξής, δεν υπήρχαν ειδήσεις για αποφασιστικές νίκες στο μέτωπο. Πώς ήταν το ηθικό του πληθυσμού;

ΚΕΡΣΟ: Μεγάλη ανησυχία, άγχος και κατάθλιψη. Αλλά, η εμπιστοσύνη στον Χίτλερ δεν είχε ακόμη εξαφανιστεί. Μόνον στο τέλος του 1944 άρχισε αυτή να κατακρημνίζεται σαν βράχος. Σύμγωνα με την αναφορά της υπηρεσίας ασφαλείας κοντά στο Μπέρχτεσγκάντεν (Berchtesgaden), τον Μάρτιο του 1945, την ημέρα του Χέλντενγκεντενκταγκ (Heldengedenktag, σημ. εκδ.: μια ναζιστική αργία για την τιμή των πεσόντων ηρώων), κανείς πια δεν ήθελε να απαντήσει στον χιτλερικό χαιρετισμό με τον ίδιο τρόπο.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Πόσο αξιόπιστες είναι αυτές οι αναφορές, με τις οποίες η ναζιστική ηγεσία συνήθιζε να ενισχύει το ηθικό στην χώρα;

ΚΕΡΣΟ: Οι αυθεντικές αναφορές από την βάση είναι σχετικά ασαφείς στις κρίσεις τους. Στο μέσον του 1944, ο γραμματέας του Χίτλερ, Μάρτιν Μπόρμαν (Martin Bormann), σταμάτησε την κυκλοφορία κεντρικών περιλήψεων αυτών των αναφορών από το Ράιχ, με το επιχείρημα ότι απεικόνιζαν την διάθεση του κόσμου με υπερβολικά αρνητικό τρόπο. Οι αναφορές από τους αξιωματικούς προπαγάνδας, που αποστέλλονταν στον Γιόζεφ Γκαίμπελς (Joseph Goebbels), επίσης αποκαλύπτουν αυτή την γενική πτώση του ηθικού. Υπάρχουν συχνά σημειώσεις στην σελίδα, όπου ο Γκαίμπελς έχει τραβήξει μια παχιά γραμή με πράσινο μελάνι, επειδή περίμενε αναφορές για νίκες.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Ο Γκαίμπελς ήταν, που μετά την 20ή Ιουλίου, ήθελε να ζητήσει από τους αμάχους μεγαλύτερες θυσίες. Υπήρξε προσεκτικότερος ο Χίτλερ σε αυτό το θέμα;

ΚΕΡΣΟ: Ο Χίτλερ είχε πάντα τεταμένη την προσοχή του σε οτιδήποτε μπορούσε να υπονομεύσει το ηθικό του γερμανικού λαού. Ήταν ένα μάθημα που είχε πάρει από τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, ότι, δηλαδή, ήταν σημαντικό να κρατείται υψηλό το ηθικό του λαού, αλλιώς θα σημειωνόταν εξέγερση από τα κάτω, όπως συνέβη το 1918. Γι’αυτό βεβαιωνόταν ότι οι βαυαροί γεωργοί συνέχιζαν να έχουν την μπίρα τους. Ο Γκαίμπελς έβλεπε πιο καθαρά από τον Χίτλερ ότι οι Γερμανοί ήσαν όντως έτοιμοι να αντέξουν σκληρότερα μέτρα, εφόσον αυτά έθιγαν όλους εξίσου.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Το σύστημα λειτούργησε ως το τέλος. Μόνον μερικούς μήνες πριν από το τέλος του πολέμου, υποβάλλονταν αιτήσεις για άδεια οικοδομής και εγκρίνονταν, και οι μισθοί καταβάλλονταν κανονικά. Το τελευταίο κονσέρτο της Φιλαρμονικής του Βερολίνου έγινε στις 12 Απριλίου 1945.

ΚΕΡΣΟ: Και η σοβιετική επίθεση στην γερμανική πρωτεύουσα άρχισε τέσσερις ημέρες αργότερα. Το ακροατήριο είχε πάρει θέση στην χωρίς θέρμανση αίθουσα της Φιλαρμονικής φορώντας βαριά παλτά, ενώ ο (Βίλχελμ) Φουρτβένγκλερ (Wilhelm Furtwängler) διηύθυνε την Συμφωνία αρ. 4 του Μπρούκνερ (Bruckner).

ΣΠΙΓΚΕΛ: Και στις 23 Απριλίου 1945, η Μπάγιερν Μονάχου (Bayern München) νίκησε την TSV 1860 Μονάχου στο ποδοσφαιρικό ντέρμπι της πόλης.

ΚΕΡΣΟ: Ναι, κέρδισαν 3:2. Όταν το διάβασα αυτό, σοκαρίστηκα τόσο πολύ, που σκέφτηκα ότι η ημερομηνία ήταν λανθασμένη. Αλλά, ήταν σωστή.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Έχετε κάποια εξήγηση γι’ αυτή την αλλόκοτη ανάγκη να διατηρήσουν την ομαλότητα;

ΚΕΡΣΟ: Την ομαλότητα της ρουτίνας, ακόμη κι αν είναι απλώς μια τεχνητή ομαλότητα, είναι πιθανώς σημαντική για την λειτουργικότητα της ανθρώπινης τάξης. Πηγαίνετε στην δουλειά και ελέγχετε τα αρχεία σας, ακόμη κι αν η εργασία που κάνετε είναι απολύτως άχρηστη. Κι όταν πια δεν υπάρχει το γραφείο σας, επειδή βομβαρδίστηκε, εσείς απλώς απασχολείστε κάπου αλλού

ΣΠΙΓΚΕΛ: Αλλά, αυτό δεν είναι αρκετό για την διατήρηση της δημόσιας τάξης.

ΚΕΡΣΟ: Είναι αλήθεια ότι δεν θα ήταν αρκετό χωρίς καλά εκπαιδευμένους δημοσίους υπαλλήλους. Η υποδειγματική γραφειοκρατία ήταν η ραχοκοκκαλιά του καθεστώτος. Ακόμη και η ταχυδρομική υπηρεσία διατηρήθηκε ακέραιη λίγο ως πολύ. Όταν καταστράφηκε το σιδηροδρομικό δίκτυο, ο υπουργός Ταχυδρομείων του Ράιχ εξέδωσε οδηγία να χρησιμοποιούνται μοτοσυκλέτες αντί τρένων. Όταν άρχισαν να λείπουν τα καύσιμα για τις μοτοσυκλέτες, άλλαξαν σε ποδήλατα. Στο τέλος, περπατούσαν μέσα απ’ τα βουνά με ένα σακκίδιο στην πλάτη τους. Είναι παράξενο όταν το φαντάζεσαι, αλλά δούλεψε.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Αναγνωρίζετε κάποιο ειδικά γερμανικό χαρακτηριστικό σε όλα αυτά;

‘Υπήρχε κάτι τυπικά γερμανικό σε όλα αυτά’

ΚΕΡΣΟ: Όσο και να χρησιμοποιήσω την φαντασία μου, δεν μπορώ να φανταστώ ότι κάτι τέτοιο θα ήταν δυνατόν στην Ιταλία ή την Ελλάδα. Υπήρχε κάτι χαρακτηριστικά γερμανικό σ’αυτό. Δεν το εννοώ αυτό ως εθνικό στερεότυπο. Το σκέφτομαι περισσότερο ως στοιχείο πολιτισμικής παράδοσης, που μεταδόθηκε μέσω της εκπαίδευσης και ενίσχυσε συγκεκριμένες αρετές. Σε ένα σημείο στο βιβλίο μου παραθέτω τον Φρίντριχ Βίλχελμ Κρίτζινγκερ (Friedrich Wilhelm Kritzinger), τον γραμματέα της Καγκελαρίας, ο οποίος, όταν ρωτήθηκε κατά την διάρκεια της ανάκρισης γιατί συνέχισε να εργάζεται με τόση επιμέλεια ως το τέλος, απάντησε έκπληκτος ότι αυτό ήταν το καθήκον του. Μάλιστα, δεν καταλάβαινε καν την ερώτηση.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Οι Γερμανοί στερούνται της ικανότητας να χαλαρώνουν;

ΚΕΡΣΟ: Θα μπορούσαμε να το θέσουμε και έτσι. Φυσικά, είναι πράγματι πολύ θετικό να έψει κάποιος την αίσθηση του καθήκοντος, ακόμη και της τιμής. Αλλά, οι ναζί διέστρεψαν εντελώς αυτές τις αξίες. Τι σημαίνει καθήκον για έναν στρατηγό στην τελική φάση του Ράιχ; Να εξακολουθήσει να μάχεται, έως ότου όλα σωριαστούν σε ερείπια; Ή, να εκδώσει διαταγή παράδοσης;

ΣΠΙΓΚΕΛ: Πιθανώς υπήρχαν πάρα πολλοί αφοσιωμένοι ναζί, που πίστευαν ειλικρινά στην υπόθεσή τους. Ο τυχοδιωκτισμός μπορεί κάποτε να είναι ευεργετικός.

ΚΕΡΣΟ: Αυτό πιθανώς είναι αλήθεια. Σε πολλές περιπτώσεις, η μοίρα μιας πόλης ορίζεται από το κατά πόσον κυβερνάται από ανθρώπους που απλώς θέλουν να σώσουν τον εαυτό τους, ή από φανατικούς που θα διέτασσαν την εκτέλεση οποιουδήποτε σήκωνε λευκή σημαία στο παράθυρό του. Πάρτε για παράδειγμα το Μπρεσλάου (Breslau) (σημ. εκδ.: σήμερα Βρότσλαβ),όπου ο Καρλ Χάνκε (Karl Hanke), ο τοπικός γκαουλάιτερ (σημ. εκδ.: περιφερειακός ηγέτης του ναζιστικού κόμματος), εξέδωσε διαταγή για αντίσταση μέχρι τον τελευταίο άνδρα. Το κέντρο της πόλης ισοπεδώθηκε, και ο πληθυσμός υπέμεινε ανείπωτα βάσανα, έως ότου το Μπρεσλάου έπεσε στα χέρια των Σοβιετικών – όλα αυτά ήσαν μάταια.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Ο ίδιος ο Χάνκε φρόντισε να επιβιβαστεί στο τελευταίο αεροπλάνο που απογειώθηκε από το Μπρεσλάου.

ΚΕΡΣΟ: Αυτό ήταν χαρακτηριστικό για τους κομματικούς αξιωματούχους, που έκαναν λόγο για αντίσταση ως την τελευταία σφαίρα. Αλλά μόνον 2 από τους 43 γκαουλάιτερ σκοτώθηκαν στη μάχη. Οι περισσότεροι κατέφυγαν σε ασφαλείς προορισμούς αρκετά νωρίς, εγκαταλείποντας τον πληθυσμό.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Πολλοί στρατιωτικοί ιστορικοί τονίζουν το ειδικό πολεμικό πνεύμα της γερμανικής Βέρμαχτ. Για τους κοινούς στρατιώτες, υπήρχε άλλη εναλλακτική εκτός από την εξακολούθηση της μάχης;

ΚΕΡΣΟ: Το μόνο πράγμα που μπορώ να δω θα ήταν η λιποταξία, που θα επέσυρε την θανατική ποινή, αν (οι λιποτάκτες) συλλαμβάνονταν (από τους άλλους συστρατιώτες τους).

ΣΠΙΓΚΕΛ: Πώς κρίνετε τον Χίτλερ ως στρατιωτικό αρχηγό;

ΚΕΡΣΟ: Η επιρροή του, ειδικά στην τελευταία φάση του πολέμου, ήταν ασφαλώς μοιραία. Αλλά, πολλοί στρατηγοί διευκόλυναν υπερβολικά τους εαυτούς τους, μετά τα γεγονότα, ρίχνοντας τα βάρη για όλες τις λανθασμένες αποφάσεις σ’ εκείνον. Αν διαβάσετε τις ενημερωτικές αναφορές, θα δείτε ότι ο Χίτλερ σπανίως έκανε κάτι έξω από ό,τι συνηθιζόταν. Γνωρίζουμε, για παράδειγμα, για τις όλο και πιο απελπισμένες προσπάθειες του αρχισυνταγματάρχη Γκέοργκ-Χανς Ράινχαρντ (Georg-Hans Reinhardt) από την Ανατολική Πρωσία να πείσει τον Χίτλερ για την τακτική υποχώρηση του επιτελείου στρατιάς. Αλλά, ο Χίτλερ δεν ήταν ο μόνος που απέρριπτε αυτή την ιδέα. Στην πραγματικότητα, είχε την ευρεία υποστήριξη των αξιωματικών του άμεσου περιβάλλοντός του.

ΣΠΙΓΚΕΛ: «Κοίταξα τα μάτια του και ήξερα ότι όλα θα πήγαιναν καλά», είπε ο αρχιναύαρχος Καρλ Ντένιτζ (Karl Dönitz), μετά από μια συνομιλία με τον Χίτλερ. Κι άλλοι αξιωματικοί είπαν παρόμοια πράγματα. Από πού πήγαζε αυτή η απόλυτη πίστη αυτών των ανδρών στον φύρερ, οι οποίοι κατά τα άλλα δεν ήταν πολύ συναισθηματικοί;

ΚΕΡΣΟ: Θα πρέπει να ρωτήσετε ψυχολόγους. Γιατί ο Άλμπερτ Σπέερ (Albert Speer) επέστρεψε στο υπόγειο καταφύγιο της Καγκελαρίας, όταν πραγματικά όλα είχαν τελειώσει; Προφανώς ως το τέλος δεν ήταν σε θέση να αποσυνδεθεί από τον Χίτλερ, όπως συνέβη και με πολλούς άλλους στον περίγυρό του. Αυτή η συναισθηματική εξάρτηση εκδηλώθηκε επίσης στην συνάντηση με τους γκαουλάιτερ, στις 24 Φεβρουαρίου 1945, στην οποία οι κομματικοί αρχηγοί αντιλήφθηκαν τον Χίτλερ ως έναν συντετριμμένο άνθρωπο, και τρομοκρατήθηκαν τελείως από ό,τι είδαν. Αλλά, τότε, ο Χίτλερ τους πλησίασε έναν-έναν, τους κοίταξε στα μάτια, και μονομιάς η διάθεσή τους ελάφρυνε, όπως έγραψε ο γκαουλάιτερ Ρούντολφ Γιόρνταν (Rudolf Jordan) στα απομνημονεύματά του.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Τα μάγια λύθηκαν ξαφνικά με την αυτοκτονία του Χίτλερ.

ΚΕΡΣΟ: Μετά από αυτήν όλα συνέβησαν πολύ γρήγορα. Ο Γκαίμπελς ήταν σχεδόν ο μόνος που στάθηκε δίπλα στον Χίτλερ μέχρι τον θάνατο. Σχεδόν όλοι οι άλλοι το έβαλαν στα πόδια. Ακόμη κι ο αφοσιωμένος (Μάρτιν) Μπόρμαν προσπάθησε να δραπετεύσει από τον κόσμο του υπόγειου καταφυγίου της Καγκελαρίας και να φτάσει όπου μπορούσε.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Οι περίεργες πτυχές του βιβλίου σας περιλαμβάνουν και τις περιγραφές της ίντριγκας στο δικαστήριο. Η Γερμανία κείτεται σε στάχτες, κι όμως οι παλαδίνοι μάχονται για εξουσία και επιρροή.

ΚΕΡΣΟ: Κι αυτό επίσης εξηγεί την επίμονη αντοχή του συστήματος. Η αμοιβαία έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ εκείνων που μετείχαν στην ηγεσία δεν επέτρεπε να σχηματιστούν φράξιες στο εσωτερικό της δομής της εξουσίας, κάτι που θα μπορούσε να αποδειχτεί επικίνδυνο για τον Χίτλερ. Στην καλύτερη περίπτωση υπήρξαν βραχύβιες συμμαχίες, που διαλύθηκαν σε σύντομο διάστημα, όταν κάποιος ανακάλυπτε κάποιο πλεονέκτημα, όπως συνέβη ανάμεσα στον Γκαίμπελς και τον Σπέερ.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Περιγράφετε τον Σπέερ ως το πιο αινιγματικό πρόσωπο στον κύκλο του δικτάτορα. Τι έκανε έναν τόσο έξυπνο και τόσο ρεαλιστή άνθρωπο να επιμείνει ως το τέλος;

ΚΕΡΣΟ: Μια άσβεστη φιλοδοξία, και ασφαλώς η πίστη στον Χίτλερ και την αποστολή, επίσης. Ο Σπέερ παραμένει, ως σήμερα, ένα αίνιγμα για εμένα. Κανείς δεν είχε καλύτερη αντίληψη από εκείνον για την κατάσταση στην οποία βρισκόταν το Ράιχ, παραταύτα τον Μάρτιο συνέταξε ένα υπόμνημα, στο οποίο σύστηνε την συνέχιση του πολέμου στον Ρήνο και στον Όντερ. Φυσικά, παραμέλησε να το αναφέρει αυτό στα απομνημονεύματά του.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Γράφετε ότι η πολεμική βιομηχανία της Γερμανίας παρήγαγε τον μεγαλύτερο όγκο όπλων τον Δεκέμβριο του 1944, παρά τους καταστροφικούς βομβαρδισμούς που υφίστατο.

ΚΕΡΣΟ: Χωρίς την ικανότητα του Σπέερ να διατηρεί την παραγωγή όπλων κάτω από τις πιο αντίξοες συνθήκες, ο πόλεμος θα μπορούσε να έχει τελειώσει πολύ νωρίτερα. Μέχρι την Επίθεση των Αρδενών, αυτός και οι άνθρωποί του έκαναν πραγματικά θαύματα όσον αφορά την παραγωγή πυρομαχικών. Δεν υπάρχει άλλος τρόπος να θέσουμε αυτό το ζήτημα.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Αν οι συνωμότες της 20ης Ιουλίου είχαν επιτύχει με την βόμβα εναντίον του Χίτλερ, ο πόλεμος θα μπορούσε να έχει τερματιστεί τουλάχιστον ως το φθινόπωρο του 1944. Ως ιστορικός, θα επιθυμούσατε να έχει σκοτωθεί ο Χίτλερ εκείνη την ημέρα, ή είσαστε ικανοποιημένος που η απόπειρα δολοφονίας απέτυχε;

ΚΕΡΣΟ: Έχω κι εγώ αναρωτηθεί συχνά γι’αυτό το θέμα. Όταν κάποιος γράφει γι’αυτά τα πράγματα, εύχεται μέσα του να είχαν επιτύχει. Πιστεύω ότι αυτή είναι η θέση κάθε ανθρώπου που δεν έχει αιχμαλωτιστεί από τις ιδέες του ναζισμού. Το τελευταίο έτος του Β΄ Παγκόσμιου πολέμου, πέθαναν στην Ευρώπη τόσοι άνθρωποι, όσοι σκοτώθηκαν σε όλα τα πολεμικά μέτωπα στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Πολιτικά μιλώντας, ωστόσο, είναι ίσως ευχής έργο ότι οι συνωμότες απέτυχαν. Αλλιώς, οι ευκαιρίες για μια δημοκρατική Γερμανία θα ήσαν κατά πολύ λιγότερες.

ΣΠΙΓΚΕΛ: Καθηγητά Κέρσο, σας ευχαριστώ γι’αυτή την συνέντευξη.

Η συνέντευξη δόθηκε από τον Ίαν Κέρσο (Ian Kershaw) στον Γιαν Φλαϊσχάουερ (Jan Fleischhauer). Απόδοση στα ελληνικά: Δημήτρης Κοκκώνης.

URL:

• http://www.spiegel.de/international/germany/ian-kershaw-on-the-last-days-of-the-third-reich-hitler-s-influence-was-fatal-a-798377.html

Σχετικοί σύνδεσμοι του SPIEGEL ONLINE:

• Nazi Crimes: Diaries Reveal How Much Wartime Germans Knew (10/05/2011)
  http://www.spiegel.de/international/germany/nazi-crimes-diaries-reveal-how-much-wartime-germans-knew-a-789900.html

• A Third Reich Past: Why I Cannot Answer Questions about My Grandfather (09/23/2011)
  http://www.spiegel.de/international/germany/a-third-reich-past-why-i-cannot-answer-questions-about-my-grandfather-a-784373.html

• Germany’s WWII Occupation of Poland: ‘When We Finish, Nobody Is Left Alive’ (05/27/2011)
  http://www.spiegel.de/international/europe/germany-s-wwii-occupation-of-poland-when-we-finish-nobody-is-left-alive-a-759095.html

• Rape, Murder and Genocide: Nazi War Crimes as Described by German Soldiers (04/08/2011)
  http://www.spiegel.de/international/germany/rape-murder-and-genocide-nazi-war-crimes-as-described-by-german-soldiers-a-755385.html

Η όπερα της πεντάρας (1928)

Σενάριο Μπέρτολτ Μπρεχτ, μουσική Κουρτ Βάιλ, σκηνοθεσία Γκέοργκ Βίλχελμ Παμπστ.

«ο Μπρεχτ μας δείχνει πόσο κοντά βρίσκεται η ανηθικότητα των κοινών ζητιάνων με την επίσημη ανηθικότητα» Βάλτερ Μπένγιαμιν

Η Όπερα της πεντάρας ανέβηκε για πρώτη φορά στο Βερολίνο την 31η Οκτωβρίου του 1928, περίπου ένα έτος πριν από το Κραχ στο Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης (1929), και έναν χρόνο πριν ο ακροδεξιός βαρώνος του Τύπου Άλφρεντ Χούγκενμπεργ (Alfred Hugenberg) με την συνεργασία του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος (Ναζί) του Χίτλερ οδηγήσει την Δημοκρατία της Βαϊμάρης σε δημοψήφισμα την 22α Δεκεμβρίου 1929, στο οποίο απορρίφθηκε με 94,5% (όμως μόνον από το 13,5% των συμμετασχόντων ψηφοφόρων, εξ ου και η ακύρωσή του) το Σχέδιο Γιανγκ που θα ελάφρυνε το εξωτερικό χρέος της Γερμανίας.

Το έργο γυρίστηκε σε ταινία με σκηνοθεσία του Παμπστ (G.W. Pabst) το 1931. Μια αυθεντική κόπια υπέστη πλήρη συντήρηση το 1954 από την Decca Broadway και ψηφιοποιημένη κυκλοφόρησε σε CD. Αυτή την έκδοση επανεπεξεργάστηκε η εταιρεία Criterion, γνωστή για την επανέκδοση κλασικών κινηματογραφικών ταινιών. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν διαθέσιμοι στο διαδίκτυο ελληνικοί υπότιτλοι, αλλά, με αγγλικούς υπότιτλους η ταινία είναι διαθέσιμη στο YouTube (βλ. παρακ.).

Στο ανακαινισμένο θέατρο του Μπρεχτ, το Μπερλίνερ Ανσάμπλ (Berliner Ensemble) το θεατρικό έργο παίζεται από το 2007. Το 2016 θα ανεβεί για λίγες παραστάσεις στην Αθήνα. ->

Με πολλούς τρόπους η Όπερα της πεντάρας ανατέμνει την φύση του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού συστήματος του Μεσοπολέμου, που έναν χρόνο μετά από την κυκλοφορία της ταινίας απογυμνώθηκε από κάθε σαγήνη με το Κραχ  και την άνοδο των αυταρχικών μορφών διακυβέρνησης ως επακόλουθο της διεθνούς οικονομικής ύφεσης, της κοινωνικής απελπισίας και του πανικού των στυλοβατών του κατεστημένου συστήματος.

Ο Άιχμαν ζητάει χάρη (29-5-1962)

Για την επέτειο της Γενοκτονίας των Εβραίων την 27η Ιανουαρίου 2016, η ισραηλινή Πολιτεία έδωσε στην δημοσιότητα την αίτηση χάριτος του Άντολφ Άιχμαν (Adolf Eichmann), που δικάστηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο από δικαστήριο της Ιερουσαλήμ το 1962. Απευθύνεται στον τότε Πρόεδρο του Ισραήλ Γιτζάκ Μπεν-Ζβί (Yitzhak Ben-Zvi). Η επιστολή με την αίτηση χάριτος απορρίφθηκε την ίδια ημέρα από το Ανώτατο Δικαστήριο του Ισραήλ. Η ελληνική απόδοση που επιχείρησα (και ίσως χρειάζεται κάποιες βελτιώσεις) βασίζεται στην αγγλική μετάφραση που δημοσιεύτηκε στους Τάιμς της Νέας Υόρκης την 27η Ιανουαρίου 2016.

Να είχε δίκιο η Hannah Arendt για τον δρόμο από τον οποίο φτάνει κάποιος στο απόλυτο κακό; Που είναι ο δρόμος της αντίληψης του κακού ως «κοινώς αποδεκτού»; Και ότι ο Άιχμαν ήταν ένας μεγάλος κλόουν;

Δεν έχω πειστεί περί αυτής της θέσης της Arendt ακόμη…

Δείτε ένα απόσπασμα από την τετραετή δίκη του Άιχμαν στο Ισραήλ:

Λουΐζα Κάουτσκυ (1864-1945)

«Ήταν σε άθλια κατάσταση, η αγωνία, η μεταφορά και ύστερα από λίγες ημέρες στο στρατόπεδο σε ένα υπερπλήρη θάλαμο […] ήσαν υπερβολικά πολλά για μια ογδοντάχρονη. […] Δεν είχαμε την συνατότητα να αντικαταστήσουμε το αχυρόστρωμα με κάτι  καλύτερο, αλλά εξασφαλίστηκαν πολλές κουβέρτες για εκείνην […] ακόμη κι ένα μικρό μαξιλάρι. […] Το ζήτημα των τροφίμων ήταν δύσκολο, η κυρία Κάουτσκυ έκανε ειδική δίαιτα, δηλαδή μισό λίτρο σούπας από σιμιγδάλι ή βρώμη και ένα τρίτο λευκής φραντζόλας ψωμιού με 20 γραμμάρια μαρμελάδας τρεις φορές την εβδομάδα. […] Από μια άποψη ήταν τόσο χαρούμενη που συνάντησε τον γιο της στην Μπούνα […] αλλά εκείνος ταράχτηκε τόσο πολύ, όταν έμαθε ότι εκείνη ήταν στο Άουσβιτς. […] Στις 28 Οκτωβρίου 1944, το ιατρείο μεταφέρθηκε αλλού, κι αυτό υπήρξε το τελευταίο πλήγμα για την Λουΐζα Κάουτσκυ[…].“

Δρ. Μαρί Αντελσμπέργκερ, γιατρός στο ιατρείο του Μπιρκνάου, 1946.

Αναμνηστική πλακέτα του περιφερειακού συμβουλίου Σαρλότενμπουργκ για την Λουΐζα Κάουτσκυ. Γεννήθηκε στις 11 Αυγούστου 1864 στην Βιέννη. Φυλακίστηκε στο Άουσβιτς τον Αύσουστο του 1944. Πέθανε στις 18 Ιανουαρίου 1945 στο Άουσβιτς.

Η Λουΐζα Ρονσπέργκερ ήταν κόρη ενός εβραίου ζαχαροπλάστη της Βιέννης. Δούλεψε στο εργαστήριο του πατέρα της ως τον θάνατό του. Απαρνήθηκε την ιουδαϊκή θρησκεία και έγινε σοσιαλίστρια. Το 1890 παντρεύτηκε τον Καρλ Κάουτσκυ (Karl Kautsky), τον γνωστό θεωρητικό του σοσιαλισμού, και μετακόμισε με τον σύζυγό της στην Στουτγάρδη. Απέκτησε τρεις γιους. Το 1897 οι Κάουτσκυ μετακόμισαν στο Βερολίνο, όπου ο Καρλ εργάστηκε ως εκδότης του σοσιαλδημοκρατικού περιοδικού H Νέα Εποχή (Die neue Zeit), ενώ η Λουΐζα μετέφραζε σοσιαλιστικά κείμενα από τα αγγλικά, τα γαλλικά και τα ρωσικά. Η Λουΐζα γνώρισε και έγινε φίλη με την Ρόζα Λούξεμπουργκ, μάλιστα διατήρησε την φιλία μαζί της ακόμη και μετά την δημόσια ρήξη μεταξύ Λούξεμπουργκ και

Επιστολικό δελτάριο της Ρόζας Λούξεμπουργκ προς την μητέρα του Καρλ Κάουτσκυ Μίνα, στις 19 Ιουνίου 1905. Ρόζα και Λουΐζα Κάουτσκυ είχαν βρεθεί για διακοπές στο Σανκτ Γκίλγκεν, κοντά στο Σάλτσμπουργκ. Λίγους μήνες αργότερα η Ρόζα θα βρισκόταν στην Πολωνία, επικεφαλής της εξέγερσης των Πολωνών.

Καρλ Κάουτσκυ το 1910, αλλά ποτέ δεν δέχτηκε όπως η Ρόζα το σύστημα διακυβέρνησης της σοβιετικής πολιτείας.Το 1917, η Λουΐζα Κάουτσκυ εντάχθηκε στο Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (USPD), προσβλέποντας σε μια προσέγγιση με το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (SPD) και σε μια Συντακτική Εθνοσυνέλευση. Έγραψε στις 18 Νοεμβρίου 1918: πρέπει να ξεκαθαρίσουμε πολλά που έχουν γίνει με μια αρχική βιασύνη. Μετά την δολοφονία της Ρόζας Λούξεμπουργκ, η Λουΐζα δημοσίευσε τις επιστολές που έστελνε από την φυλακή και κείμενά της που απευθύνονταν στην ίδια και στος σύζυγό της Καρλ Κάουτσκυ, σε ένα αξιόλογο τόμο. Συγκέντρωσε επίσης και επιστολές της Ρόζας Λούξεμπουργκ σε άλλους παραλήπτες. Οι Κάουτσκυ μετακόμισαν το 1924 πάλι στην Βιέννη.

Ο Καρλ και η Λουΐζα Κάουτσκυ (1902).

Μετά την «ένωση» της Αυστρίας με την Γερμανία του Χίτλερ, το 1938, το ζεύγος Κάουτσκυ διέφυγε στην Πράγα και στο Άμστερνταμ. Εκεί πέθανε ο Καρλ τον Οκτώβριο του ίδιου έτους. Ο Φέλιξ, ο μεγαλύτερος γιος των Κάουτσκυ, μετανάστευσε στις ΗΠΑ το 1938. Ο δεύτερος γιος τέθηκε υπό κράτηση για έξι μήνες, αλλά κατάφερε να διαφύγει και να μεταναστεύσει επίσης στις ΗΠΑ μέσω Σουηδίας. Η Λουΐζα Κάουτσκυ έμεινε με την σύζυγο και τα παιδιά του νεότερου γιου της Μπένεντικτ στο Άμστερνταμ. Ο ίδιος ο Μπένεντικτ είχε συλληφθεί στην Βιέννη τον Μάιο το 1938 και από εκεί είχε σταλεί στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Νταχάου. Η Λουΐζα έμεινε στην Ολλανδία και μετά την εισβολή των Γερμανών το 1940 ελπίζοντας ότι θα μπορούσε να διατηρήσει επαφή με τον Μπένεντικτ στο Νταχάου.

Εκεί την συνέλαβαν τον Αύγουστο του 1944, και την έστειλαν στο στρατόπεδο εξόντωσης του Άουσβιτς-Μπιρκενάου,

Η κεντρική είσοδος στο Άουβιτς ΙΙ-Μπιρκενάου.

όπου σύντομα πέθανε από τις κακουχίες. Ο Μπένεντικτ Κάουτσκυ, που φυλακίστηκε σε ένα βοηθητικό στρατόπεδο του Άουσβιτς την ίδια εποχή, κατάφερε να επιζήσει και επέστρεψε στην Βιέννη μετά την απελευθέρωση των κρατουμένων του Άουσβιτς από τους Συμμάχους. Το 1950 δημοσίευσε τις επιστολές της Ρόζας Λούξεμπουργκ που είχε συγκεντρώσει η μητέρα του.

Η γέφυρα του προαστιακού του Βερολίνου ανάμεσα στην Καντστράσε και την Φαζάνενστράσε ονομάζεται Λουΐζα Κάουτσκυ. Το  1999, το περιφερειακό συμβούλιο του Σαρλότενμπουργκ αποφάσισε να αφιερώσει μια πλακέτα στην μνήμη της Λουΐζας Κάουτσκυ στην Βiλαντστράσε αρ.  31.

Άλλωστε, η Λουΐζα Κάουτσκυ υπήρξε δημοτική σύμβουλος την περίοδο 1920 – 1921, και υποψήφια βουλευτής του USPD.

____

Πηγή: Stolpersteine in Berlin

Παράδοση του φον Πάουλους στο Στάλινγραντ (31-1-1943)

Στις 31 Ιανουαρίου του 1943, ο διοικητής των γερμανικών δυνάμεων στο Στάλινγκραντ παραδόθηκε στον σοβιετικό στρατό. Παρά και ενάντια στην διαταγή του Χίτλερ που διέταξε, έξι ημέρες πριν, να πεθάνουν μέχρις ενός όλοι οι γερμανοί στρατιώτες και να μη παραδοθεί κανείς.

Ο Φρίντριχ φον Πάουλους (Friedrich von Paulus), 53 ετών, έλαβε μέρος στην εισβολή στην Πολωνία την 1η Σεπτεμβρίου 1939. Το καλοκαίρι του 1940, ο Πάουλους προήχθη σε αναπληρωτής Αρχηγός τους Γενικού Επιτελείου. Με αυτή την ιδιότητα επισκέφθηκε τον Έρβιν Ρόμελ (Erwin Rommel) στην βόρεια Αφρική, και συνέταξε μια πολύ επικριτική αναφορά για τον Ρόμελ και τον στρατό του, αλλά ο Χίτλερ δεν έδωσε καμιά συνέχεια στην αναφορά.

Κατά την προετοιμασία της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, ο Πάουλους επεσήμανε στον Χίτλερ τρεις στόχους: (α) μετά την γερμανική εισβολή, να μη επιτραπεί στον Κόκκινο Στρατό να υποχωρήσει στο εσωτερικό της Ρωσίας. (β) Για την αποτελεσματική έκβαση της εισβολής ο γερμανικός στρατός θα έπρεπε να εφαρμόσει την αρχή της περικύκλωσης, και τέλος (γ) Η κύρια επιθετική ενέργεια θα έπρεπε να γίνει βόρεια από τα Έλη Πρίπιατ, ώστε να καταληφθεί η Μόσχα.

Το καλοκαίρι του 1942 ο Πάουλους επικεφαλής 250.000 ανδρών 500 τεθωρακισμένων αρμάτων μάχης, με 7.000 όπλα και πολυβόλα, και 25.000 άλογα. Η κίνηση του γερμανικου στρατού καθυστερούσε από έλλειψη καυσίμων για τα μηχανοκίνητα, κι έτσι τον Ιούλιο διέκοψε την πορεία στο Κάλαχ. Καύσιμα και εφόδια έφτασαν μόλις στις 7 Αυγούστου 1942 και η πορεία άρχισε αμέσως. Στις επόμενες εβδομάδες οι Γερμανοί σκότωσαν περί τους 50.000 σοβιετικούς στρατιώτες, αλλά στις 18 Αυγούστου αναγκάστηκε να ξανασταματήσει  από έλλειψη καυσίμων περίπου 55 χλμ. μακριά από το Στάλινγκραντ.

Για να εξοικονομήσει καύσιμα ο Παόυλους κινήθηκε μόνον με ένα μέρος των τεθωρακισμένων, αλλά τώρα ο Κόκκινος Στρατός διενεργούσε σφοδρές επιθέσεις, και καθήλωσε τους Γερμανούς έξω από το Στάλινγκραντ Ο Πάουλους έφερε και τις υπόλοιπες γερμανικές δυνάμεις, και κύκλωσε την πόλη. Καθώς το βόρειο τμήμα του απειλήθηκε, ο γερμανικός στρατός καθυστέρησε την επίθεση ως την  7η Σεπτεμβρίου. Εντωμεταξύ η γερμανική πολεμική αεροπορία βομβάρδιζε το Στάλινγκραντ με αποτέλεσμα χιλιάδες νεκρούς αμάχους.

Ο Χίτλερ διέταξε την άμεση κατάληψη του Στάλινγκραντ με οποιοδήποτε κόστος για τις γερμανικές δυνάμεις.  Από το ραδιόφωνο ο Χίτλερ είπε στους Γερμανούς: «Μπορείτε να είστε βέβαιο ότι κανείς δεν θα μας απωθήσει από το Στάλινγκραντ«. Στις 4 Οκτωβρίου 1942 ο Πάουλους που είχε χάσει 40.000 άνδρες από την είσοδό του στην πόλη, ζήτησε ενισχύσεις από τον Χίτλερ.

Λίγες ημέρες αργότερα 5 μεραρχίες μηχανικού και μία επιλαρχία αρμάτων έφθασαν στο Στάλινγραντ. Ο Ιωσήφ Στάλιν απάντησε με πόλεμο παρέλκυσης, και διέταξε τρεις επιπλέον στρατιές να κινηθούν σε βοήθεια της πόλης. Μολονότι οι Σοβιετικοί είχαν μεγαλύτερες απώλειες από τους Γερμανούς, εντούτοις είχαν συνολικά περισσότερους άνδρες.

Οι καταρρακτώδεις βροχές του Οκτωβρίου μετέτρεψαν τους δρόμους σε λάσπη, και ο ανεφοδιασμός της Έκτης γερμανικής Στρατιάς άρχισε να έχει προβλήματα. Στις 19 Οκτωβρίου άρχισε να χιονίζει. Εντούτοις, ο Πάουλους σημείωνε μικρή πρόοδο στην κατάληψη του Στάλινγκραντ, όπου οι Ρώσοι μάχονταν από σπίτι σε σπίτι: είχε καταλάβει περί το 90% της πόλης. Αλλά, οι στρατιώτες του άρχισαν να μη έχουν αρκετά πολεμοφόδια και τρόφιμα. Παραταύτα, ο Πάουλους διέταξε άλλη μια επίθεση στις 4 Νοεμβρίου. Τις επόμενες 2 ημέρες ο γερμανικός στρατός είχε σημαντικές απώλειες, και το Κόκκινος Στρατός άρχισε αντεπίθεση. Ο Πάουλους αναγκάστηκε να αναδιπλωθεί νότια, αλλά τότε ήρθε εντολή από τον Χίτλερ να εξακολουθήσει την επίθεση, παρά τον κίνδυνο να περικυκλωθούν οι γερμανοί στρατιώτες. Ο Χίτλερ διαβεβαίωνε ότι η πολεμική αεροπορία θα αναλάμβανε τον ανεφοδιασμό.

Αξιωματικοί του Πάουλους αντέτειναν ότι η αεροπορία δεν θα μπορούσε να τους ανεφοδιάσει επαρκώς. Όλοι πρότειναν αναδίπλωση και υποχώρηση, προτού ο Κόκκινος Στρατός εδραιωθεί σε προωθημένες θέσεις. Ο Χανς Χούμπε είπε στον Πάουλους ότι μια έξοδος ήταν η μόνη σωστή επιλογή για τους Γερμανούς, αλλά ο Πάουλους του απάντησε ότι πρέπει να υπακούσει στις εντολές του Χίτλερ.

Όλον τον Δεκέμβριο η Λουφτβάφε έρριχνε καθημερινά 70 τόνους εφοδίων. Ο περικυκλωμένος γερμανικός στρατός χρειαζόταν 300 τόνους ημερησίως. Οι στρατιώτες άρχισαν να παίρνουν το ένα τρίτο της κανονικής μερίδας, έτσι άρχισαν να σκοτώνουν και να τρώνε τα άλογά τους. Στις 7 Δεκεμβρίου, σε κάθε 2ο άνδρες της Έκτης Στρατιάς αντιστοιχούσε ένα καρβέλι ψωμί.

Ο Χίτλερ αντιλήφθηκε ότι έχανε την Έκτη Στρατιά, και διέταξε τον στρατάρχη Έριχ ωον Μανστάιν (Erich von Manstein) και την 4η μηχανοκίνητη στρατιά να αρχίσουν επιχείρηση σωτηρίας. Ο Μανστάιν εμποδίστηκε να ενωθεί με την Έκτη Στρατιά 50 χιλιόμετρα πριν το Στάλινγκραντ, καθώς ο Κόκκινος Στρατός τον καθήλωσε με συνεχή πυρά. Στις 27 Δεκεμβρίου 1942, ο Μανστάιν αποφάσισε να υποχωρήσει, καθώς αντιμετώπιζε τον κίνδυνο περικύκλωσης από τους Ρώσους.

Στο Στάλινγκραντ τον τελευταίο μήνα είχαν σκοτωθεί 28.000 γερμανοί στρατιώτες. Καθώς είχαν μείνει ελάχιστα τρόφιμα, ο Πάουλους έδωσε την εντολή να πάψουν να τρέφονται οι 12.000 τραυματίες. Δελτίο τροφίμων μπορούσαν να έχουν μόνον όσοι πολεμούσαν. Ο Έριχ φον Μανστάιν έδωσε στον Πάουλους την εντολή να επιχειρήσει μαζική έξοδο από την πόλη του Στάλινγκραντ, αλλά οι Γερμανοί που βρίσκονταν μέσα στην πόλη ήταν πολύ αδύναμοι για κάτι τέτοιο.

Στις 3ο Ιανουαρίου 1943, ο Χίτλερ προήγαγε τον Πάουλους σε στρατάρχη και του έστειλε μήνυμα ότι κανένας γερμανός στρατάρχης δεν αιχμαλωτίστηκε ποτέ. Ο Χίτλερ υποδείκνυε έτσι στον Πάουλους να αυτοκτονήσει, αλλά εκείνος απέρριψε την ιδέα του φύρερ, και την επόμενη ημέρα παραδόθηκε στους Σοβιετικούς του Κόκκινου Στρατού. Ο τελευταίος Γερμανός παραδόθηκε στις 2 Φεβρουαρίου.

Η μάχη του Στάλινγκραντ είχε τελειώσει. Αιχμαλωτίστηκαν περισσότεροι από 91.000 άνδρες και 150.000 πέθαναν κατά την διάρκεια της πολιορκίας. Οι γερμανοί αιχμάλωτοι αναγκάστηκαν να πάνε με τα πόδια στην Σιβηρία. Περίπου 45.000 πέθαναν σ’ αυτήν την πορεία, και μόνον  7.000 επιβίωσαν μετά από την λήξη του πολέμου.

Ο Πάουλους φυλακίστηκε, και αρχικά αρνήθηκε να συνεργαστεί με τους Σοβιετικούς. Αλλά, όταν ανακάλυψε ότι οι φίλοι του Έριχ Χέπνερ (Erich Hoepner) και Έρβιν φον Βιτζλέμπεν (Erwin von Witzleben) εκτελέστηκαν μετά την Συνωμοσία του Ιουλίου, συμφώνησε να κάνει αντιναζιστικές ραδιοφωνικές εκπομπές. Σ’ αυτές καλούσε γερμανούς αξιωματικούς να εγκαταλείψουν τον Χίτλερ και να τον παρακούσουν. Ο Χίτλερ διέταξε να συλληφθεί και να φυλακιστεί όλη η οικογένεια του φον Πάουλους.

Το 1946 ο Πάουλους κατέθεσε στην Δίκη της Νυρεμβέργης ως μάρτυρας κατηγορίας. Μολονίτι παραδέχτηκε ότι ήταν ένοχος εγκλημάτων κατά την επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης αρνήθηκε να ενοχοποιήσει τους Άλφρεντ Γιόντι (Alfred Jodl) και Βίλχελμ Καϊτέλ (Wilhelm Keitel). Ο Πάουλους παρέμεινε φυλακισμένος στην Σοβιετική Ένωση ως το 1953, οπότε αποφυλακίστηκε. Εγκαταστάθηκε στην Δρέσδη της Ανατολικής Γερμανίας, όπου εργάστηκε ως επιθεωρητής της Λαϊκής Αστυνομίας. Πέθανε την 1η Φεβρουαρίου  1957.

(1) Αξιολόγηση του στρατιωτικού Φρίντριχ φον Πάουλους το 1927.

Πασχίζει για την αποφυγή δημιουργίας εχθρών. Είναι αργός, αλλά μεθοδικός. Φανερώνει ικανότητες τακτικής, μολονότι τείνει να δαπανά πολύ χρόνο για την εκτίμηση της κατάστασης.

(2) Samuel W. Mitcham: Hitler’s Field Marshals. 1988.

Δύσκολα φανταζόμαστε στρατηγό λιγότερο κατάλληλο για την αρχιστρατηγία από τον Φρίντριχ φον Πάουλους το 1942. Πράγματι ήταν σταθερός, τεχνικώς άριστος επιτελικός αξιωματικός, αλλά ποτέ δεν είχε αναλάβει την διοίκηση μονάδας μεγαλύτερης από ένα πειραματικό μηχανοκίνητο τάγμα. Ήταν από τα νύχια ως την κορφή ένας αξιωματικός επιτελείου. Υψηλός, αδύνατος και σχολαστικός, φορούσε κατά κανόνα γάντια καθώς μισούσε την βρωμιά. Έκανε λουτρό και άλλαζε ρούχα δύο φορές την ημέρα, και ορισμένοι πιο μάχιμοι συνάδελφοί του τον ονόμαζαν σαρκαστικά  «ο Ευγενής Κύριος» και «ο Κομψότερος Κύριός μας». Ακόμη χειρότερα του έλειπε η αποφασιστικότητα, ενώείχε  πείσει τον εαυτό του ότι ο Χίτλερ ήταν μια αλάνθαστη στρατιωτική μεγαλοφυΐα — ένας μοιραίος συνδυασμός.

(3) Τον χειμώνα του 1942 ανατέθηκε στον στρατηγό Γκίντερ Μπλούμεντριτ (Guenther Blumentritt) να επισκεφτεί το Ανατολικό Μέτωπο. Ο Χίτλερ απέρριψε την αναφορά του Μπλούμεντριτ για υποχώρηση από το Στάλινγκραντ.

Πέρασα 10 ημέρες σ’ εκείνον τον τομέα, και ύστερα από την επιστροφή μου συνέταξα μια αναφορά για το πόσο ανασφαλές ήταν να διατηρούμε ένα τόσο μακρό αμυντικό μέτωπο στην διάρκεια του χειμώνα. Οι ατμομηχανές σταματούσαν 200 χιλιόμετρα πίσω από την γραμμή του μετώπου, και η επίπεδη, αποψιλωμένη μορφολογία της χώρας σήμαινε ότι υπήρχε ελάχιστη ξυλεία για την εκτέλεση αμυντικών έργων. Οι διαθέσιμες γερμανικές μεραρχίες κρατούσαν γραμμές των 50 – 60 χιλιομέτρων. Δεν υπήρχαν κατάλληλα χαρακώματα ή σταθερές θέσεις. Ο στρατηγός Χάλντερ (Halder) αποδέχθηκε αυτήν την αναφορά και πρότεινε να διακοπεί η επίθεσή μας, με δεδομένη την αυξανόμενη αντίσταση που προβαλλόταν και τα εντεινόμενα σημεία κινδύνου από το εκτεταμένο μέτωπο. Αλλά ο Χίτλερ δεν άκουγε τίποτε. Ως τον Σεπτέμβριο η ένταση μεταξύ του φύρερ και του Χάλντερ αυξανόταν, και οι διαξιφισμοί τους έγιναν σκληρότεροι. Ήταν μια διαφωτιστική εμπειρία να βλέπει κάποιος τον Χίτλερ να συζητάει σχέδια με τον Χάλντερ. Ο φύρερ συνήθιζε να κινεί με μεγάλες κινήσεις τα χέρια του πάνω από τον χάρτη — «Επιτεθείτε εδώ, επιτεθείτε εκεί». Όλα ήσαν αόριστα και άσχετα από τις πρακτικές δυσκολίες. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι θα ήθελε, αν μπορούσε, να απολύσει όλο το Γενικό Επιτελείο, με μια πλατιά κίνηση των χεριών του. Αισθανόταν ότι αποδέχονταν μόνον με μισή καρδιά τις ιδέες του. Εντέλει, ο στρατηγός Χάλντερ κατέστησε σαφές ότι αρνιόταν να αναλάβει την ευθύνη για την εξακολούθηση της επιθετικής προέλασης με τον χειμώνα να πλησιάζει. Αποπέμφθηκε στο τέλος Σεπτεμβρίου, και αντικαταστάθηκε από τον στρατηγό Τσάιτσλερ (Zeitzler) – τον τότε Επιτελάρχη του Στρατάρχη φον Ρούντστεντ (Rundstedt) στο Δυτικό Μέτωπο. Εμένα, με έστειλαν Δυτικά, να αναλάβω την θέση του Τσάτσλερ.

(4) Φρίντριχ Πάουλους: τηλεγραφικό μήνυμα στον Αδόλφο Χίτλερ (24 Ιανουαρίου 1943)

Στρατεύματα χωρίς πολεμοφόδια ή τροφή. Αποτελεσματική διοίκηση όχι πλέον δυνατή. 18.000 τραυματίες χωρίς εφόδια, ιματισμό, φάρμακα. Περαιτέρω άμυνα άνευ νοήματος. Αναπόφευκτη κατάρρευση. Στρατός ζητεί άμεση άδεια παραδόσεως, ώστε σωθεί ζωή υπολοίπων ανδρών.

(5) Αδόλφος Χίτλερ: τηλεγράφημα στον Φρίντριχ Πάουλους (24 Ιανουαρίου 1943)

Παράδοση απαγορεύεται. Έκτη Στρατιά θα κρατήσει θέσεις έως τελευταίου ανδρός και τελευταίας μάχης και από την ηρωική στάση τους συνεισφέρει αλησμόνητο τρόπο στην ίδρυση αμυντικού μετώπου και σωτηρία Δυτικού κόσμου.

(6) Φρίντριχ Πάουλους:  τηλεγράφημα στον Αδόλφο Χίτλερ (31 Ιανουαρίου 1943)

Έκτη Στρατιά, πιστή σε όρκο και συνείδηση μεγάλη σημασίας αποστολής της, κράτησαν θέσεις έως τελευταίου ανδρός και τελικής μάχης για τον Φύρερ και την Πατρίδα ως το τέλος.

(7) Γερμανικά στενογραφημένα πρακτικά όσων είπε ο Αδόλφος Χίτλερ σε συνάντηση με τους στρατηγούς του την 1η Φεβρουαρίου 1943.

Θα φθάσει στην Μόσχα – και σκεφτείτε την ποντικοπαγίδα εκεί. Εκεί θα υπογράψει οτιδήποτε. Θα κάνει ομολογίες, διακηρύξεις – θα δείτε. Τότε θα κατεβούν την πλαγιά της πνευματικής χρεοκοπίας ως το χαμηλότερο βάθος. Θα δείτε —  θα πάρει μια εβδομάδα το πολύ ωσότου ο Σέιλιτς (Seydlitz) και ο Σμιτ (Schmidt), ακόμη κι ο Πάουλους,  καταλάβουν το ραδιομέγαρο. Θα μπουν στην Λιουμπλιάνκα [αρχηγείο KGB και φυλακή στην Μόσχα], κι εκεί θα τους φάνε τα ποντίκια. Πώς μπορούν να είναι τόσο δειλοί; Δεν το καταλαβαίνω. Τι είναι η Ζωή; Η Ζωή είναι το Έθνος. Το άτομο πρέπει να πεθάνει άμεσα. Πέρα από την ζωή του ατόμου βρίσκεται το Έθνος. Αλλά, πώς μπορεί να φοβάται κάποιος αυτή την στιγμή του θανάτου, με τον οποίο μπορεί να ελευθερωθεί από αυτήν την μιζέρια, αν το καθήκον του δεν τον δένει με αυτήν την Κοιλάδα των Δακρύων. Τόσοι άνθρωποι έχουν πεθάνει, και ξάφνου ένας τέτοιος άνθρωπος αμαυρώνει την τελευταία στιγμή τον ηρωισμό τόσο πολλών άλλων. Θα μπορούσε να ελευθερώσει τον εαυτό του από όλη τη λύπη και να ανέλθει στην αιωνιότητα και την εθνική αθανασία, αλλά εκείνος επιλέγει να πάει στην Μόσχα! Ό,τι με πληγώνει περισσότερο, προσωπικά, είναι ότι τον προήγαγα σε στρατάρχη. Θέλησα να του δώσω αυτήν την τελευταία ευχαρίστηση. Αυτός είναι ο τελευταίος στρατάρχης που θα διορίσω σ’αυτόν τον πόλεμο.

(8) Επίσημη γερμανική ραδιοφωνική εκπομπή στις 3 Φεβρουαρίου 1943.

Η μάχη του Στάλινγκραντ τελείωσε. Πιστοί στον όρκο τους να πολεμήσουν μέχρι την τελευταία τους πνοή, οι άντρες της Έκτης Στρατιάς υπό την άψογη ηγεσία του Στρατάρχη Πάουλους νικήθηκαν από τις υπέρτερες δυνάμεις του εχθρού και από τις αντίξοες περιστάσεις που αντιμετώπισαν οι δυνάμεις μας.

(9) Edward Heath: The Course of My Life. 1988.

Ενόσω ήμουν στο δικαστήριο, οι Ρώσοι παρουσίασαν ως μάρτυρα κατηγορίας τον Στρατάρχη φον Πάουλους, που υπήρξε διοικητής της Έκτης Γερμανικής Στρατιάς στο Στάλινγκραντ. Ψηλός, και πλέον ελαφρώς σκυφτός, διηγήθηκε με ήρεμη φωνή την ιστορία της επίθεσης εναντίον της Ρωσίας’ πώς σχεδιάστηκε, τις διαταγές που δόθηκαν για την μεταχείριση του ρωσικού λαού και, τελικώς, για την ήττα και την αιχμαλωσία του στρατού του. Εξετάσθηκε από τα μέλη όλων των κατηγορουσών αρχών. Αισθάνθηκα ιδιαιτέρως υπερήφανος για την επιδεξιότητα με την οποία η βρετανική ομάδα, υπό τον Ντέιβιντ Μάξγουελ Φάιφ, λόρδο του Κίλμιουιρ, έκανε τη δουλειά της, και όλοι παρατηρούσαμε τα πρόσωπα στα έδρανα των κατηγορουμένων καθώς ξεδιπλωνόταν η εφιαλτική διήγηση. Σκεφτόμουν όλα τα σχέδια επίθεσης και κατοχής που αποκαλύπτονταν’ τη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης  — τα συρρικνωμένα κεφάλια των στραγγαλισμένων Πολωνών και τα διάστικτα ανθρώπινα δέρματα σε αμπαζούρ για λαμπατέρ που είχα δει ανάμεσα σε άλλα αντικείμενα στην αίθουσα πειστηρίων  — και την καταναγκαστική εργασία’ για τις χιλιάδες εκτοπισμένων ανθρώπων από κάθε ευρωπαϊκή χώρα που βρίσκονταν σκορπισμένοι σ’ όλη την ήπειρο αναζητώντας απελπισμένα ένα σπίτι’ κι εκείνους τους πρόχειρους τάφους που είχαμε αφήσει πίσω μας καθώς κινούμασταν από την Νορμανδία στην Βαλτική.  Ο νους μου πήγε ακόμη πιο πίσω, στο απόγευμα της 3ης Σεπτεμβρίου 1939, όταν ο Νέβιλ Τσάμπερλεν ( Neville Chamberlain) απευθύνθηκε στο έθνος από το ραδιόφωνο και προειδοποίησε ότι «Ενάντια στο κακό θα πολεμήσουμε — την ωμή βία, την κακοπιστία, την αδικία, την καταπίεση και τους διωγμούς– κι ενάντια σ’ αυτά είμαι βέβαιος ότι το δίκαιο θα επικρατήσει.».

Ποιος και γιατί χρηματοδοτεί τον φασισμό;

Είναι ολωσδιόλου απίθανο το τι μπορεί να διαβάσει κάποιος στο διαδίκτυο: σκουπίδια, αποκυήματα και διαμαντάκια. Πριν από μερικές ημέρες βρήκα το βιβλίο του Antony C. Sutton: Wall Street and the Rise of Hitler, 2000, στον ιστότοπο του περιοδικού Studies in Reformed Theology. Άρχισα να το φυλλομετρώ και κατέληξα να το διαβάσω απνευστί (διακοπών του Πάσχα βοηθουσών!)..

Το έβδομο κεφάλαιο είναι αφιερωμένο στην εξέταση των σχέσεων όχι μόνον των γερμανών, αλλά και των αμερκανών βιομηχάνων και χρηματιστών με την άμοδο του Χίτλερ στην εξουσία, και με κατάλληλη παράθεση πειστικών τεκμηρίων. Υποθέτω, ότι στον βαθμό που η γερμανική βιομηχανία ανασυγκροτήθηκε σχεδόν εξ ολοκλήρου με αμερικανικά κεφάλαια μετά την συντριβή της Γερμανίας στο τέλος του Α’ Παγκόσμιου πολέμου. Το κείμενο μου γέννησε πολλές σκέψεις για την σύγχρονη άνοδο του φασισμού στην Ευρώπη και την Ελλάδα, και θαρρώ ότι, αν θέλουμε να ανατάμουμε στα σοβαρά το φαινόμενο αυτό, θα πρέπει να εξετάσουμε το δίκτυο των χρηματοδοτικών πόρων των φασιστικών ομάδων. Και, επειδή στην εποχή μας, πολλά και μεγάλα συμβαίνουν ανοιχτά και σε πρώτο πλάνο, τόσο πολλά, τόσο μεγάλα και τόσο σε πρώτο πλάνο που να μη προλαβαίνουμε να ανασυγκροτήσουμε την πλήρη εικόνα, υποθέτω ότι θα πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να αποτιμήσουμε σε χρήμα τον τηλεοπτικό και ραδιοφωνικό χρόνο που αφιερώνεται στις ποικιλώνυμες φασιστικές ομάδες καθημερινά, τουλάχιστον από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης το 2008. Τέτοια έχοντας στον νου, αποφάσισα να επιχειρήσω την απόδοση στα ελληνικά του έβδομου κεφαλαίου του βιβλίου του Antony C. Sutton: Wall Street and the Rise of Hitler..

Άλλωστε, σε τι χρησιμεύει η Ιστορία, αν όχι την προσεκτική απόπειρα να γνωρίσει το σήμερα εξ αναλόγου προς το παρελθόν και mutatis mutandis; Αλλά, επ’ αυτού θα πρέπει να αναλάβει πρωτοβουλίες ο καθένας μας

 

 

Επανάσταση στην Γερμανία!

Η Νοεμβριανή Επανάσταση στην Γερμανία του 1918

________________________________________________________________________________

Η Νοεμβριανή Επανάσταση, 1918/1919 υπήρξε συνέπεια της στρατιωτικής ήττας της Γερμανικής Αυτοκρατορίας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, και έναυσμά της υπήρξε η ναυτική εξέγερση στις αρχές Νοεμβρίου 1918. Μέσα σε λίγες ημέρες μόνον η εξέγερση διαδόθηκε σε όλη την αυτοκρατορία  χωρίς να συναντήσει αντίσταση από την παλαιά τάξη πραγμάτων. Εξελισσόμενη έγινε ένα μαζικό κίνημα κατά του μοναρχικού συστήματος, καθώς η εργατική τάξη και οι εργαζόμενοι ενώθηκαν με τον στρατό. Σ’ ολόκληρη την χώρα συγκροτήθηκαν Συμβούλια Εργατών και Στρατιωτών (Arbeiter- Soldatenräte, ASR)που ανέλαβαν πολιτικές και στρατιωτικές εξουσίες. Τα δύο σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, που είχαν προκύψει από την διάσπαση του 1917, το Πλειοψηφικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας (MSPD) και το Ανεξάρτητο Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας (USPD), τέθηκαν επικεφαλής της επανάστασης. Μαζί με τα Συμβούλια, αναδείχθηκαν σε κύριους πολιτικούς παίκτες της Νοεμβριανής Επανάστασης. Στα περισσότερα Συμβούλια την πλειοψηφία είχε το MSPD.

Αυτοκράτορας Γουλιέλμος Β΄	Μαξιμιλιανός πρίγκιπας της Βάδης, Καγκελάριος του Ράιχ	Φρίντριχ Έμπερτ, πρόεδρος MSPD, Καγκελάριος που διαδέχτηκε τον Μαξιμιλιανό. Ταυτοχρόνως υπήρξε συμπρόεδρος του Συμβουλίου των Αντιπροσώπων του Λαού	Χούγκο Χάαζε, ηγέτης του USPD, συμπρόεδρος του Συμβουλίου των Αντιπροσώπων του Λαού

Στις 9 Νοεμβρίου 1918, ο αυτοκρατορικός καγκελάριος πρίγκιπας Μαξιμιλιανός της Βάδης (Maximilian von Baden) (1867-1929), ανακοίνωσε ότι ο Αυτοκράτορας αποκήρυξε τον θρόνο του. Ο πρίγκιπας Μαξ παρέδωσε το αξίωμα του Καγκελαρίου του Ράιχ στον Φρίντριχ Έμπερτ (Friedrich Ebert (1871-1925), πρόεδρο του MSPD. Την ίδια ημέρα, ο Φίλιπ Σάιντεμαν (Philipp Scheidemann) (MSPD, 1865-1939) ανακήρυξε την αβασίλευτη πολιτεία από ένα παράθυρο του κτιρίου του Ράιχσταγ (Reichstag). Μερικές ώρες αργότερα, ο Καρλ Λίμπκνεχτ (Karl Liebknecht) (USPD, 1871-1919) ανακήρυξε την «Ελεύθερη Σοσιαλιστική Πολιτεία». Αυτή η διπλή ανακήρυξη αβασίλευτου αντιπροσωπευτικού πολιτεύματος αντανακλούσε την σύγκρουση που υπέφωσκε στην επανάσταση.

Φίλιπ Σάιντεμαν	Συγκέντρωση εμπρός από το Ράιχσταγ, 9-11-1918	Καρλ Λίμπκνεχτ

Ενώ το MSPD επιθυμούσε την σύγκληση μιας συνταγματικής εθνοσυνέλευσης χωρίς καμιά καθυστέρηση, το USPD προωθούσε την γοργή υλοποίηση των σοσιαλιστικών ιδανικών με ένα σύστημα συμβουλίων που θα έμοιαζε με τα σοβιέτ, τις ρωσικές επιτροπές του 1917. Το MSPD επιθυμούσε τα θεμελιώδη ζητήματα συνταγματικής νομοθεσίας, συμπεριλαμβανομένου του οικονομικού συστήματος, να αποφασιστούν από μια δημοκρατικά εκλεγμένη Εθνοσυνέλευση. Στην προοπτική των πολυάριθμων προκλήσεων που εγείρονταν με αφορμή την ήττα στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο, όπως ο επαναπατρισμός μερικών εκατομμυρίων στρατιωτών και η τροφοδοσία της αγοράς με τρόφιμα, και υπό την απειλή να οδηγηθεί η χώρα σε εμφύλιο πόλεμο, το MSPD επέλεξε να συνεργαστεί με ισχυρούς πολιτικούς παράγοντες της αυτοκρατορίας. Πάντως, μεταξύ των αξιωματικών, των δικαστών και των υπαλλήλων της δημόσιας διοίκησης δεν υπήρξε ισχυρή αίσθηση στήριξης της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και της αβασίλευτης πολιτείας. Αυτή η έλλειψη δημοκρατικού φρονήματος θα βάρυνε πολύ στην τύχη της νέας Δημοκρατίας της Βαϊμάρης.

Ο Γκρένερ έπεισε τον Κάιζερ Γουλιέλμο να παραιτηθεί, και πρωτοστάτησε στην συμμαχία με το MSPD του Έμπερτ, για να διασφαλιστεί ότι δεν θα άλλαζε το οικονομικο-κοινωνικό σύστημα στην Γερμανία, όπως άλλωστε είχε ζητήσει και ο Γουλιέλμος στο μήνυμα για την παραίτησή του από τον θρόνο..

Πάντως, στις 9 Νοεμβρίου 1918, σχηματίστηκε ένα πανεθνικό «Συμβούλιο των Αντιπροσώπων του Λαού» και την επόμενη ημέρα επικυρώθηκε ως προσωρινή κυβέρνηση από την Γενική Συνέλευση των Εργατών του Βερολίνου και τα Συμβούλια των Στρατιωτών. Το εξαμελές Συμβούλιο περιλάμβανε 3 αντιπροσώπους του MSPD και 3 του USPD. Είχε 2 συμπροέδρους: τον Φρίντριχ Έμπερτ (MSPD) και τον Χούγκο Χάαζε (Hugo Haase) (USPD, 1863-1919). Ρόλο-κλειδί στην επανάσταση έπαιξε ο Έμπερτ με τα δύο αξιώματά του, του Καγκελαρίου του Ράιχ και του συμπροέδρου του Συμβουλίου των Αντιπροσώπων του Λαού. Με συμφωνία που συνήφθη στις 10 Νοεμβρίου  1919 με τον στρατηγό Βίλχελμ Γκρένερ (Wilhelm Groener) (1867-1939), επικεφαλής του Γερμανικού Γενικού Επιτελείου (Σύμφωνο Έμπερτ-Γκρένερ), εξασφάλισε την υποστήριξη των αξιωματικών. Μεταξύ των νόμων που έφερε  προς ψήφιση το Συμβούλιο των Αντιπροσώπων του Λαού ήταν η εισαγωγή του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες στις 12 Νοεμβρίου 1918.  Το  Συμβούλιο των Αντιπροσώπων του Λαού αποφάσισε οι εκλογές να γίνουν στις 19 Νοεμβρίου 1919.

Στις 28 Δεκεμβρίου 1918, η συμμαχία μεταξύ MSPD και USPD στην προσωρινή κυβέρνηση κατέρρευσε, όταν το USPD αποσύρθηκε από το Συμβούλιο των Αντιπροσώπων του Λαού, λόγω διαφωνιών για την στρατιωτική εμπλοκή στην καταστολή εργατικών κινητοποιήσεων. Η σύγκρουση για την μελλοντική πορεία της επανάστασης κλιμακώθηκε στην Εξέγερση των Σπαρτακιστών του Ιανουαρίου 1919, όταν στρατεύματα της κυβέρνησης του MSPD κατέστειλαν τις εξεγέρσεις που καθοδηγούνταν από σοσιαλδημοκράτες του USPD και κομμουνιστές του KPD, με την βοήθεια των δεξιών ενόπλων του Φράικορπς (Freikorps). Στις 15 και 16 Ιανουαρίου 1919, μέλη της παραστρατιωτικής οργάνωσης Φράικορπς δολοφόνησαν του ηγέτες του KPD Ρόζα Λούξεμπουργκ (Rosa Luxemburg) (1871-1919) και Καρλ Λίμπκνεχτ (Karl Liebknecht) (1871-1919).

H Berliner Lokal-Anzeiger, 16 Ιανουαρίου 1919 ανακοινώνει στην πρώτη σελίδα της τον θάνατο της Ρόζας Λούξεμπουργκ και του Kαρλ Λίμπκνεχτ.

Μέλη του Φράικορπς ήσαν απόστρατοι του Α΄Παγκόσμιου πολέμου. Είχαν τάξει σκοπό τους την καταπολέμηση του μπολσεβικισμού. Πολέμησαν εξεγερμένους πολίτες από το Βερολίνο ως την Πολωνία. Εδώ η ναυτική ταξιαρχία Ehrhardt καταλαμβάνει την διοικητική περιφέρεια του Βερολίνου κατά το πραξικόπημα Κάπ (1920).

Οι εκλογές της 19ης Ιανουαρίου 1919 για την Εθνοσυνέλευση σημάδεψαν την οριστική στροφή της επανάσταση προς την αστική κοινοβουλευτική δημοκρατία, μολονότι στους επόμενους μήνες σημειώθηκαν σκληρές συγκρούσεις με την ριζοσπαστική Αριστερά, τοπικές εξεγέρσεις και ακήρυχτες απεργίες.

Το MSPD βγήκε από τις εκλογές της 19ης Ιανουαρίου ως το ισχυρότερο κόμμα στην Γερμανία. Στις 6 Φεβρουαρίου, η Εθνοσυνέλευση εγκαταστάθηκε στην Βαϊμάρη, και στις 11 Φεβρουαρίου εξέλεξε τον Φρίντριχ Έμπερτ Πρόεδρο του Ράιχ. Η πρώτη κυβέρνηση του Ράιχ που θα ήταν υπόλογη στο Κοινοβούλιο, η κυβέρνηση της Συμμαχίας της Βαϊμάρης όπου συμμετείχαν το Πλειοψηφικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα της Γερμανίας (MSPD), το Κόμμα του Κέντρου και το Γερμανικό Δημοκρατικό Κόμμα (DDP), με πρωθυπουργό τον Φίλιπ Σάιντεμαν (MSPD), ανέλαβε τα καθήκοντά της στις 12 Φεβρουαρίου 1919. Τα περισσότερα Συμβούλια των Εργατών και Στρατιωτών αυτοδιαλύθηκαν ως το καλοκαίρι του 1919.

 

 

 

Πηγή: Reinhard Sturm, «Vom Kaiserreich zur Republik 1918/19», σε Bundeszentrale für politische Bildung (εκδ.), Informationen zur politischen Bildung (αρ. 261): Weimarer Republik. Bonn, 2003.

19 Ιανουαρίου 1919: εκλογές στην Γερμανία της Βαϊμάρης

Από τον Νοέμβριο του 1918, οπότε οι επαναστατημένοι ναύτες και εργάτες οδήγησαν την Γερμανική αυτοκρατορία σε ανακωχή και παράδοση άνευ όρων στους συμμάχους της Εγκάρδιας Συνεννόησης, και ως τον Αύγουστο του 1919, οπότε εγκαταστάθηκε επισήμως η κυβέρνηση της λεγόμενης Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, οι Γερμανοί γνώρισαν την επανάσταση και την αντεπανάσταση.
Οι εκλογές της 19ης Ιανουαρίου 1919 έγιναν μέσα σε τεταμένο κλίμα: οι αστοί, θεωρώντας ότι υπάρχει σοβαρή απειλή από τους κάθε λογής σοσιαλιστές και σοσιαλδημοκράτες, υιοθέτησαν την τακτική των διαδηλώσεων, των παρελάσεων, των αντι-διαδηλώσεων και αντι-απεργιών, και επέτυχαν την έγκριση ίδρυσης του Freikorps, με έκτακτα αστυνομικά καθήκοντα, από αρτιμελείς βετεράνους του πολέμου που μόλις είχε τερματιστεί.
Στις εκλογές τις 19ης Ιανουαρίου 1919 ίσχυσε το σύστημα της απλής αναλογικής. 19 κόμματα έλαβαν μέρος σε αυτές, και μόνον τα μισά κατάφεραν να εκπροσωπηθούν στην γερμανική ομοσπονδιακή Βουλή, το Reichstag. Ψήφισαν 30,524,848 εκλογείς, και η μεγαλύτερη κοινοβουλευτική ομάδα ήταν του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Γερμανίας (Sozialdemokratische Partei Deutschlands), με 163 έδρες στις 421. Σχηματίστηκε, αναγκαστικά, συνασπισμός του Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, με το Κόμμα του Κέντρου (Zentrumspartei) και το συντηρητικό Κόμμα των Γερμανών Δημοκρατών (Deutscher Demokratischer Partei).
Η ενιαία Βουλή αντικατέστησε το Επαναστατικό Συμβούλιο των Λαϊκών Αντιπροσώπων (Rat der Volksbeauftragten). Είχε συντακτικό χαρακτήρα: το Σύνταγμα, που προέβλεπε αβασίλευτο κοινοβουλευτικό πολίτευμα, εγκρίθηκε τον Αύγουστο του 1919.
Προσωρινός πρόεδρος αναδείχτηκε ο Φρίντριχ Έμπερτ ( Friedrich Ebert), ο οποίος διόρισε προσωρινό πρωθυπουργό τον Φίλιπ Σάιντεμαν (Philipp Scheidemann).

Α’ Παγκόσμιος πόλεμος

«Όταν μπορούσαμε να διαχειριστούμε την κατάσταση δείξαμε αμέλεια, και τώρα που είναι εντελώς εκτός ελέγχου χρησιμοποιούμε με υπερβολική καθυστέρηση φάρμακα που τότε θα μπορούσαν να είχαν θεραπεύσει. Δεν υπάρχει τίποτε νέο στην ιστορία αυτή. Είναι τόσο παλιά όσο τα βιβλία των σιβυλλικών χρησμών. Είναι του μεγάλου, ζοφερού καταλόγου της άκαρπης εμπειρίας και της περιορισμένης ικανότητας της ανθρωπότητας να διδαχθεί. Έλλειψη οξυδέρκειας, απροθυμία για δράση όταν η δράση θα ήταν απλή και αποτελεσματική, έλλειψη καθαρής σκέψης, συγκεχυμένες συμβουλές μέχρι να προκύψει η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, μέχρι η αυτοσυντήρηση να χτυπήσει το ενοχλητικό της γκονγκ – αυτά είναι τα γνωρίσματα που γεννούν την αέναη επανάληψη της Ιστορίας».

Βουλή των Κοινοτήτων, 3 Μαΐου 1935, μετά την Σύσκεψη στην Στρέζα, όπου η Βρετανία, η Γαλλία και η Ιταλία συμφώνησαν – ματαίως – να διατηρήσουν την ανεξαρτησία της Αυστρίας.

Σωκράτης: Η άγνοια λοιπόν των φοβερών και των μη φοβερών, αυτό   δεν είναι που κάνει την δειλία;
Κι εκείνος έκανε νεύμα ότι το παραδέχεται.

Πλάτων: Πρωταγόρας

Πλησιάζει επικίνδυνα η εκατονταετηρίδα από την κήρυξη του Α’ Παγκόσμιου πολέμου, και θυμήθηκα ένα παλιό ντοκιμαντέρ που είδα πριν από πολλά χρόνια. Το αναζήτησα στο διαδίκτυο και, ω! του θαύματος, το βρήκα: 16 επεισόδια των 40 λεπτών περίπου. Είδα το πρώτο μέρος εκείνο που στριφογύριζε στον νου μου, λόγω των αναλογιών που έχει με κάποια από τα σημαντικά τεκταινόμενα των τελευταίων ετών. Λιτή και σαφής η αναφορά στα βαθύτερα αίτια της σύγκρουσης: ο ανταγωνισμός των ιμπεριαλιστικών βιομηχανικών κρατών της εποχής, παλαιών που επιζητούσαν την διατήρηση της καθεστηκυΐας τάξης πραγμάτων, και των ανερχόμενων που επιζητούσαν την ραγδαία μεταβολή της. Την διατήρηση ή την ανακατανομή ρόλων στην διεθνή σκηνή.

Διέκοψα λίγο την θέαση και σκέφτηκα γνωστό μου, που, ξεκινώντας από μια απόφανση μεταξύ σοβαρού και αστείου, καταδικάζει με πάσα σοβαρότητα πλέον οτιδήποτε εδράζεται στον αναλογικό στοχασμό: σύγκριση, εικασία, προβολή, και ούτω καθεξής. Αποδέχεται πια μόνον τον πιθανολογικό επαγωγικό συλλογισμό, και επαινεί τον επιστημονικό τρόπο σκέψης όπου και αν τον ανιχνεύσει. Στην ουσία, ανησυχώ μήπως μυστικά έχει αφοσιωθεί στην λατρεία ενός και μόνου τρόπου σκέψης, εκείνου που βασίζεται στον παραγωγικό συλλογισμό. Ανησυχώ ότι ανασύρει από το βάθος κάποιας μεσαιωνικής κοινοβιακής μονής τις συζητήσεις αδελφών που  εργάζονται στο Αντιγραφείο της Βιβλιοθήκης: μόνον ο παραγωγικός συλλογισμός είναι αποδεκτός, επειδή αυτός είναι ο τρόπος που προσιδιάζει στον Θεό. Γλίστρησα και στην επόμενη σκέψη: μήπως παραγωγικό συλλογισμό δεν έχει στον άρρητο πυρήνα της η σκέψη πολλών διαμορφωτών της πολιτικής και οικονομικής ζωής; Το ίδιο δεν μας διδάσκουν οι εγχώριοι διαμορφωταί κοινής γνώμης; Το τάδε ισχύει πάντα και παντού, τα δείνα απορρέουν από το τάδε, άρα τα δείνα θα εφαρμοσοτούν! Επικίνδυνα μονοπάτια σκέφτηκα, ας αναδιοργανωθώ προτού αποδιοργανωθώ, και συνέχισα την θέαση του ντοκιμαντέρ του BBC.

Κιότεψα, όμως: στο τρίτο επεισόδιο, άρχισα να θέλω να ανοίξω τον φυλλομετρητή, για να διαβάσω τις τελευταίες ειδήσεις, άρχισα να θέλω να δω τι τελευταίο γράφεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Θυμήθηκα ότι χρειαζόμουν κάποια εικόνα για μια διαφάνεια παρουσίασης…. ότι έπρεπε να απαντήσω σε κάποιο εισερχόμενο μήνυμα. Με διακοπές ολοκλήρωσα και το τέταρτο επεισόδιο. Σκέφτηκα ότι μπορεί, όταν ήμουν φοιτητής να είδα και τα 26 επεισόδια σε 2 ημέρες. αλλά τώρα δεν έχω την ίδια άνεση χρόνου.

Είπα να πιω έναν καφέ.

Συνειρμικά συλλογίστηκα ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρώ, με διάφορες αφορμές, ότι άνθρωποι κάθε ηλικίας «σερφάρουν» είτε διαβάζουν είτε παρακολουθούν ταινίες. Διαφημίσεις και διαδίκτυο μας έχουν μάθει να πιέζουμε κάποιο πλήκτρο, και να αλλάζουμε πληροφορία, θέμα, θέση, οπτική γωνία, χρόνο, είδος, ύφος, κλπ. μέχρις εξαντλήσεως. Άρα, είμαι μέρος του προβλήματος; Ε, καλά, δεν χρειαζόταν και τόση σκέψη!..

Εντάξει, θα προσπαθήσω: θα δω τα επεισόδια σε 8 ημέρες, είμαι σε διακοπές, έχω χρόνο. Η διορία που έδωσα στον εαυτό μου λήγει σε 5 ημέρες — με λίγη άσκηση έχω ήδη ξαναδεί 13 επεισόδια, δηλαδή έχω κάνει πρόοδο στην συγκέντρωση της προσοχής μου. Μου επιτρέπω μόνον σύντομα διαλείμματα για σκέψη και περισυλλογή, όχι μεγαλύτερα απ’ ότι θα έκανα, αν διάβαζα ένα βιβλίο, από το οποίο κάτι θέλω να μου απομείνει. Και είναι τόσο ευχάριστη η αίσθηση να ορίζεις τον χρόνο σου!

Είναι πολλές οι αναλογίες που βρίσκω ανάμεσα σε μια εποχή που οσονούπω θα απέχει 99 χρόνια από την δική μας — στις 28 Ιουλίου 1914 άρχισαν οι μάχες . Τις δε αναλογίες θα επιμείνω (σε πείσμα του γνωστού μου, γνωστών ανθρώπων της οικονομίας και της πολιτικής, γνωστών διαμορφωτών κοινής γνώμης επίσης) να τις θεωρώ, όπως μου είχαν δείξει παλιά οι δάσκαλοί μου: για να ανιχνεύω δρόμους, να διατυπώνω υποθέσεις εργασίας, να επιλύω προβλήματα με «πληροφορημένο τρόπο», να μαθαίνω, δηλαδή.Αν από την μάθηση της Ιστορίας αφαιρέσουμε την πιθανότητα αξιοποίησής της για να κατανοήσουμε την πραγματικότητα, ενδεχομένως για να την μεταβάλλουμε, τι θα απέμενε από αυτήν;

Αν θέλετε να κάνετε κι εσείς μια παρόμοια άσκηση, όποτε και όσο επιθυμείτε εσείς, ιδού το πολύ καλό ντοκιμαντέρ της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης του BBC, παραγωγής 1964, παρακαλώ πολύ: The Great War.