«Όταν μπορούσαμε να διαχειριστούμε την κατάσταση δείξαμε αμέλεια, και τώρα που είναι εντελώς εκτός ελέγχου χρησιμοποιούμε με υπερβολική καθυστέρηση φάρμακα που τότε θα μπορούσαν να είχαν θεραπεύσει. Δεν υπάρχει τίποτε νέο στην ιστορία αυτή. Είναι τόσο παλιά όσο τα βιβλία των σιβυλλικών χρησμών. Είναι του μεγάλου, ζοφερού καταλόγου της άκαρπης εμπειρίας και της περιορισμένης ικανότητας της ανθρωπότητας να διδαχθεί. Έλλειψη οξυδέρκειας, απροθυμία για δράση όταν η δράση θα ήταν απλή και αποτελεσματική, έλλειψη καθαρής σκέψης, συγκεχυμένες συμβουλές μέχρι να προκύψει η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, μέχρι η αυτοσυντήρηση να χτυπήσει το ενοχλητικό της γκονγκ – αυτά είναι τα γνωρίσματα που γεννούν την αέναη επανάληψη της Ιστορίας».
Βουλή των Κοινοτήτων, 3 Μαΐου 1935, μετά την Σύσκεψη στην Στρέζα, όπου η Βρετανία, η Γαλλία και η Ιταλία συμφώνησαν – ματαίως – να διατηρήσουν την ανεξαρτησία της Αυστρίας.
Σωκράτης: Η άγνοια λοιπόν των φοβερών και των μη φοβερών, αυτό δεν είναι που κάνει την δειλία;
Κι εκείνος έκανε νεύμα ότι το παραδέχεται.
Πλάτων: Πρωταγόρας
Πλησιάζει επικίνδυνα η εκατονταετηρίδα από την κήρυξη του Α’ Παγκόσμιου πολέμου, και θυμήθηκα ένα παλιό ντοκιμαντέρ που είδα πριν από πολλά χρόνια. Το αναζήτησα στο διαδίκτυο και, ω! του θαύματος, το βρήκα: 16 επεισόδια των 40 λεπτών περίπου. Είδα το πρώτο μέρος εκείνο που στριφογύριζε στον νου μου, λόγω των αναλογιών που έχει με κάποια από τα σημαντικά τεκταινόμενα των τελευταίων ετών. Λιτή και σαφής η αναφορά στα βαθύτερα αίτια της σύγκρουσης: ο ανταγωνισμός των ιμπεριαλιστικών βιομηχανικών κρατών της εποχής, παλαιών που επιζητούσαν την διατήρηση της καθεστηκυΐας τάξης πραγμάτων, και των ανερχόμενων που επιζητούσαν την ραγδαία μεταβολή της. Την διατήρηση ή την ανακατανομή ρόλων στην διεθνή σκηνή.
Διέκοψα λίγο την θέαση και σκέφτηκα γνωστό μου, που, ξεκινώντας από μια απόφανση μεταξύ σοβαρού και αστείου, καταδικάζει με πάσα σοβαρότητα πλέον οτιδήποτε εδράζεται στον αναλογικό στοχασμό: σύγκριση, εικασία, προβολή, και ούτω καθεξής. Αποδέχεται πια μόνον τον πιθανολογικό επαγωγικό συλλογισμό, και επαινεί τον επιστημονικό τρόπο σκέψης όπου και αν τον ανιχνεύσει. Στην ουσία, ανησυχώ μήπως μυστικά έχει αφοσιωθεί στην λατρεία ενός και μόνου τρόπου σκέψης, εκείνου που βασίζεται στον παραγωγικό συλλογισμό. Ανησυχώ ότι ανασύρει από το βάθος κάποιας μεσαιωνικής κοινοβιακής μονής τις συζητήσεις αδελφών που εργάζονται στο Αντιγραφείο της Βιβλιοθήκης: μόνον ο παραγωγικός συλλογισμός είναι αποδεκτός, επειδή αυτός είναι ο τρόπος που προσιδιάζει στον Θεό. Γλίστρησα και στην επόμενη σκέψη: μήπως παραγωγικό συλλογισμό δεν έχει στον άρρητο πυρήνα της η σκέψη πολλών διαμορφωτών της πολιτικής και οικονομικής ζωής; Το ίδιο δεν μας διδάσκουν οι εγχώριοι διαμορφωταί κοινής γνώμης; Το τάδε ισχύει πάντα και παντού, τα δείνα απορρέουν από το τάδε, άρα τα δείνα θα εφαρμοσοτούν! Επικίνδυνα μονοπάτια σκέφτηκα, ας αναδιοργανωθώ προτού αποδιοργανωθώ, και συνέχισα την θέαση του ντοκιμαντέρ του BBC.
Κιότεψα, όμως: στο τρίτο επεισόδιο, άρχισα να θέλω να ανοίξω τον φυλλομετρητή, για να διαβάσω τις τελευταίες ειδήσεις, άρχισα να θέλω να δω τι τελευταίο γράφεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Θυμήθηκα ότι χρειαζόμουν κάποια εικόνα για μια διαφάνεια παρουσίασης…. ότι έπρεπε να απαντήσω σε κάποιο εισερχόμενο μήνυμα. Με διακοπές ολοκλήρωσα και το τέταρτο επεισόδιο. Σκέφτηκα ότι μπορεί, όταν ήμουν φοιτητής να είδα και τα 26 επεισόδια σε 2 ημέρες. αλλά τώρα δεν έχω την ίδια άνεση χρόνου.
Είπα να πιω έναν καφέ.
Συνειρμικά συλλογίστηκα ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρώ, με διάφορες αφορμές, ότι άνθρωποι κάθε ηλικίας «σερφάρουν» είτε διαβάζουν είτε παρακολουθούν ταινίες. Διαφημίσεις και διαδίκτυο μας έχουν μάθει να πιέζουμε κάποιο πλήκτρο, και να αλλάζουμε πληροφορία, θέμα, θέση, οπτική γωνία, χρόνο, είδος, ύφος, κλπ. μέχρις εξαντλήσεως. Άρα, είμαι μέρος του προβλήματος; Ε, καλά, δεν χρειαζόταν και τόση σκέψη!..
Εντάξει, θα προσπαθήσω: θα δω τα επεισόδια σε 8 ημέρες, είμαι σε διακοπές, έχω χρόνο. Η διορία που έδωσα στον εαυτό μου λήγει σε 5 ημέρες — με λίγη άσκηση έχω ήδη ξαναδεί 13 επεισόδια, δηλαδή έχω κάνει πρόοδο στην συγκέντρωση της προσοχής μου. Μου επιτρέπω μόνον σύντομα διαλείμματα για σκέψη και περισυλλογή, όχι μεγαλύτερα απ’ ότι θα έκανα, αν διάβαζα ένα βιβλίο, από το οποίο κάτι θέλω να μου απομείνει. Και είναι τόσο ευχάριστη η αίσθηση να ορίζεις τον χρόνο σου!
Είναι πολλές οι αναλογίες που βρίσκω ανάμεσα σε μια εποχή που οσονούπω θα απέχει 99 χρόνια από την δική μας — στις 28 Ιουλίου 1914 άρχισαν οι μάχες . Τις δε αναλογίες θα επιμείνω (σε πείσμα του γνωστού μου, γνωστών ανθρώπων της οικονομίας και της πολιτικής, γνωστών διαμορφωτών κοινής γνώμης επίσης) να τις θεωρώ, όπως μου είχαν δείξει παλιά οι δάσκαλοί μου: για να ανιχνεύω δρόμους, να διατυπώνω υποθέσεις εργασίας, να επιλύω προβλήματα με «πληροφορημένο τρόπο», να μαθαίνω, δηλαδή.Αν από την μάθηση της Ιστορίας αφαιρέσουμε την πιθανότητα αξιοποίησής της για να κατανοήσουμε την πραγματικότητα, ενδεχομένως για να την μεταβάλλουμε, τι θα απέμενε από αυτήν;
Αν θέλετε να κάνετε κι εσείς μια παρόμοια άσκηση, όποτε και όσο επιθυμείτε εσείς, ιδού το πολύ καλό ντοκιμαντέρ της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης του BBC, παραγωγής 1964, παρακαλώ πολύ: The Great War.
για την Ιστορια... 