Παράδοση του φον Πάουλους στο Στάλινγραντ (31-1-1943)

Στις 31 Ιανουαρίου του 1943, ο διοικητής των γερμανικών δυνάμεων στο Στάλινγκραντ παραδόθηκε στον σοβιετικό στρατό. Παρά και ενάντια στην διαταγή του Χίτλερ που διέταξε, έξι ημέρες πριν, να πεθάνουν μέχρις ενός όλοι οι γερμανοί στρατιώτες και να μη παραδοθεί κανείς.

Ο Φρίντριχ φον Πάουλους (Friedrich von Paulus), 53 ετών, έλαβε μέρος στην εισβολή στην Πολωνία την 1η Σεπτεμβρίου 1939. Το καλοκαίρι του 1940, ο Πάουλους προήχθη σε αναπληρωτής Αρχηγός τους Γενικού Επιτελείου. Με αυτή την ιδιότητα επισκέφθηκε τον Έρβιν Ρόμελ (Erwin Rommel) στην βόρεια Αφρική, και συνέταξε μια πολύ επικριτική αναφορά για τον Ρόμελ και τον στρατό του, αλλά ο Χίτλερ δεν έδωσε καμιά συνέχεια στην αναφορά.

Κατά την προετοιμασία της επιχείρησης Μπαρμπαρόσα εναντίον της Σοβιετικής Ένωσης, ο Πάουλους επεσήμανε στον Χίτλερ τρεις στόχους: (α) μετά την γερμανική εισβολή, να μη επιτραπεί στον Κόκκινο Στρατό να υποχωρήσει στο εσωτερικό της Ρωσίας. (β) Για την αποτελεσματική έκβαση της εισβολής ο γερμανικός στρατός θα έπρεπε να εφαρμόσει την αρχή της περικύκλωσης, και τέλος (γ) Η κύρια επιθετική ενέργεια θα έπρεπε να γίνει βόρεια από τα Έλη Πρίπιατ, ώστε να καταληφθεί η Μόσχα.

Το καλοκαίρι του 1942 ο Πάουλους επικεφαλής 250.000 ανδρών 500 τεθωρακισμένων αρμάτων μάχης, με 7.000 όπλα και πολυβόλα, και 25.000 άλογα. Η κίνηση του γερμανικου στρατού καθυστερούσε από έλλειψη καυσίμων για τα μηχανοκίνητα, κι έτσι τον Ιούλιο διέκοψε την πορεία στο Κάλαχ. Καύσιμα και εφόδια έφτασαν μόλις στις 7 Αυγούστου 1942 και η πορεία άρχισε αμέσως. Στις επόμενες εβδομάδες οι Γερμανοί σκότωσαν περί τους 50.000 σοβιετικούς στρατιώτες, αλλά στις 18 Αυγούστου αναγκάστηκε να ξανασταματήσει  από έλλειψη καυσίμων περίπου 55 χλμ. μακριά από το Στάλινγκραντ.

Για να εξοικονομήσει καύσιμα ο Παόυλους κινήθηκε μόνον με ένα μέρος των τεθωρακισμένων, αλλά τώρα ο Κόκκινος Στρατός διενεργούσε σφοδρές επιθέσεις, και καθήλωσε τους Γερμανούς έξω από το Στάλινγκραντ Ο Πάουλους έφερε και τις υπόλοιπες γερμανικές δυνάμεις, και κύκλωσε την πόλη. Καθώς το βόρειο τμήμα του απειλήθηκε, ο γερμανικός στρατός καθυστέρησε την επίθεση ως την  7η Σεπτεμβρίου. Εντωμεταξύ η γερμανική πολεμική αεροπορία βομβάρδιζε το Στάλινγκραντ με αποτέλεσμα χιλιάδες νεκρούς αμάχους.

Ο Χίτλερ διέταξε την άμεση κατάληψη του Στάλινγκραντ με οποιοδήποτε κόστος για τις γερμανικές δυνάμεις.  Από το ραδιόφωνο ο Χίτλερ είπε στους Γερμανούς: «Μπορείτε να είστε βέβαιο ότι κανείς δεν θα μας απωθήσει από το Στάλινγκραντ«. Στις 4 Οκτωβρίου 1942 ο Πάουλους που είχε χάσει 40.000 άνδρες από την είσοδό του στην πόλη, ζήτησε ενισχύσεις από τον Χίτλερ.

Λίγες ημέρες αργότερα 5 μεραρχίες μηχανικού και μία επιλαρχία αρμάτων έφθασαν στο Στάλινγραντ. Ο Ιωσήφ Στάλιν απάντησε με πόλεμο παρέλκυσης, και διέταξε τρεις επιπλέον στρατιές να κινηθούν σε βοήθεια της πόλης. Μολονότι οι Σοβιετικοί είχαν μεγαλύτερες απώλειες από τους Γερμανούς, εντούτοις είχαν συνολικά περισσότερους άνδρες.

Οι καταρρακτώδεις βροχές του Οκτωβρίου μετέτρεψαν τους δρόμους σε λάσπη, και ο ανεφοδιασμός της Έκτης γερμανικής Στρατιάς άρχισε να έχει προβλήματα. Στις 19 Οκτωβρίου άρχισε να χιονίζει. Εντούτοις, ο Πάουλους σημείωνε μικρή πρόοδο στην κατάληψη του Στάλινγκραντ, όπου οι Ρώσοι μάχονταν από σπίτι σε σπίτι: είχε καταλάβει περί το 90% της πόλης. Αλλά, οι στρατιώτες του άρχισαν να μη έχουν αρκετά πολεμοφόδια και τρόφιμα. Παραταύτα, ο Πάουλους διέταξε άλλη μια επίθεση στις 4 Νοεμβρίου. Τις επόμενες 2 ημέρες ο γερμανικός στρατός είχε σημαντικές απώλειες, και το Κόκκινος Στρατός άρχισε αντεπίθεση. Ο Πάουλους αναγκάστηκε να αναδιπλωθεί νότια, αλλά τότε ήρθε εντολή από τον Χίτλερ να εξακολουθήσει την επίθεση, παρά τον κίνδυνο να περικυκλωθούν οι γερμανοί στρατιώτες. Ο Χίτλερ διαβεβαίωνε ότι η πολεμική αεροπορία θα αναλάμβανε τον ανεφοδιασμό.

Αξιωματικοί του Πάουλους αντέτειναν ότι η αεροπορία δεν θα μπορούσε να τους ανεφοδιάσει επαρκώς. Όλοι πρότειναν αναδίπλωση και υποχώρηση, προτού ο Κόκκινος Στρατός εδραιωθεί σε προωθημένες θέσεις. Ο Χανς Χούμπε είπε στον Πάουλους ότι μια έξοδος ήταν η μόνη σωστή επιλογή για τους Γερμανούς, αλλά ο Πάουλους του απάντησε ότι πρέπει να υπακούσει στις εντολές του Χίτλερ.

Όλον τον Δεκέμβριο η Λουφτβάφε έρριχνε καθημερινά 70 τόνους εφοδίων. Ο περικυκλωμένος γερμανικός στρατός χρειαζόταν 300 τόνους ημερησίως. Οι στρατιώτες άρχισαν να παίρνουν το ένα τρίτο της κανονικής μερίδας, έτσι άρχισαν να σκοτώνουν και να τρώνε τα άλογά τους. Στις 7 Δεκεμβρίου, σε κάθε 2ο άνδρες της Έκτης Στρατιάς αντιστοιχούσε ένα καρβέλι ψωμί.

Ο Χίτλερ αντιλήφθηκε ότι έχανε την Έκτη Στρατιά, και διέταξε τον στρατάρχη Έριχ ωον Μανστάιν (Erich von Manstein) και την 4η μηχανοκίνητη στρατιά να αρχίσουν επιχείρηση σωτηρίας. Ο Μανστάιν εμποδίστηκε να ενωθεί με την Έκτη Στρατιά 50 χιλιόμετρα πριν το Στάλινγκραντ, καθώς ο Κόκκινος Στρατός τον καθήλωσε με συνεχή πυρά. Στις 27 Δεκεμβρίου 1942, ο Μανστάιν αποφάσισε να υποχωρήσει, καθώς αντιμετώπιζε τον κίνδυνο περικύκλωσης από τους Ρώσους.

Στο Στάλινγκραντ τον τελευταίο μήνα είχαν σκοτωθεί 28.000 γερμανοί στρατιώτες. Καθώς είχαν μείνει ελάχιστα τρόφιμα, ο Πάουλους έδωσε την εντολή να πάψουν να τρέφονται οι 12.000 τραυματίες. Δελτίο τροφίμων μπορούσαν να έχουν μόνον όσοι πολεμούσαν. Ο Έριχ φον Μανστάιν έδωσε στον Πάουλους την εντολή να επιχειρήσει μαζική έξοδο από την πόλη του Στάλινγκραντ, αλλά οι Γερμανοί που βρίσκονταν μέσα στην πόλη ήταν πολύ αδύναμοι για κάτι τέτοιο.

Στις 3ο Ιανουαρίου 1943, ο Χίτλερ προήγαγε τον Πάουλους σε στρατάρχη και του έστειλε μήνυμα ότι κανένας γερμανός στρατάρχης δεν αιχμαλωτίστηκε ποτέ. Ο Χίτλερ υποδείκνυε έτσι στον Πάουλους να αυτοκτονήσει, αλλά εκείνος απέρριψε την ιδέα του φύρερ, και την επόμενη ημέρα παραδόθηκε στους Σοβιετικούς του Κόκκινου Στρατού. Ο τελευταίος Γερμανός παραδόθηκε στις 2 Φεβρουαρίου.

Η μάχη του Στάλινγκραντ είχε τελειώσει. Αιχμαλωτίστηκαν περισσότεροι από 91.000 άνδρες και 150.000 πέθαναν κατά την διάρκεια της πολιορκίας. Οι γερμανοί αιχμάλωτοι αναγκάστηκαν να πάνε με τα πόδια στην Σιβηρία. Περίπου 45.000 πέθαναν σ’ αυτήν την πορεία, και μόνον  7.000 επιβίωσαν μετά από την λήξη του πολέμου.

Ο Πάουλους φυλακίστηκε, και αρχικά αρνήθηκε να συνεργαστεί με τους Σοβιετικούς. Αλλά, όταν ανακάλυψε ότι οι φίλοι του Έριχ Χέπνερ (Erich Hoepner) και Έρβιν φον Βιτζλέμπεν (Erwin von Witzleben) εκτελέστηκαν μετά την Συνωμοσία του Ιουλίου, συμφώνησε να κάνει αντιναζιστικές ραδιοφωνικές εκπομπές. Σ’ αυτές καλούσε γερμανούς αξιωματικούς να εγκαταλείψουν τον Χίτλερ και να τον παρακούσουν. Ο Χίτλερ διέταξε να συλληφθεί και να φυλακιστεί όλη η οικογένεια του φον Πάουλους.

Το 1946 ο Πάουλους κατέθεσε στην Δίκη της Νυρεμβέργης ως μάρτυρας κατηγορίας. Μολονίτι παραδέχτηκε ότι ήταν ένοχος εγκλημάτων κατά την επίθεση κατά της Σοβιετικής Ένωσης αρνήθηκε να ενοχοποιήσει τους Άλφρεντ Γιόντι (Alfred Jodl) και Βίλχελμ Καϊτέλ (Wilhelm Keitel). Ο Πάουλους παρέμεινε φυλακισμένος στην Σοβιετική Ένωση ως το 1953, οπότε αποφυλακίστηκε. Εγκαταστάθηκε στην Δρέσδη της Ανατολικής Γερμανίας, όπου εργάστηκε ως επιθεωρητής της Λαϊκής Αστυνομίας. Πέθανε την 1η Φεβρουαρίου  1957.

(1) Αξιολόγηση του στρατιωτικού Φρίντριχ φον Πάουλους το 1927.

Πασχίζει για την αποφυγή δημιουργίας εχθρών. Είναι αργός, αλλά μεθοδικός. Φανερώνει ικανότητες τακτικής, μολονότι τείνει να δαπανά πολύ χρόνο για την εκτίμηση της κατάστασης.

(2) Samuel W. Mitcham: Hitler’s Field Marshals. 1988.

Δύσκολα φανταζόμαστε στρατηγό λιγότερο κατάλληλο για την αρχιστρατηγία από τον Φρίντριχ φον Πάουλους το 1942. Πράγματι ήταν σταθερός, τεχνικώς άριστος επιτελικός αξιωματικός, αλλά ποτέ δεν είχε αναλάβει την διοίκηση μονάδας μεγαλύτερης από ένα πειραματικό μηχανοκίνητο τάγμα. Ήταν από τα νύχια ως την κορφή ένας αξιωματικός επιτελείου. Υψηλός, αδύνατος και σχολαστικός, φορούσε κατά κανόνα γάντια καθώς μισούσε την βρωμιά. Έκανε λουτρό και άλλαζε ρούχα δύο φορές την ημέρα, και ορισμένοι πιο μάχιμοι συνάδελφοί του τον ονόμαζαν σαρκαστικά  «ο Ευγενής Κύριος» και «ο Κομψότερος Κύριός μας». Ακόμη χειρότερα του έλειπε η αποφασιστικότητα, ενώείχε  πείσει τον εαυτό του ότι ο Χίτλερ ήταν μια αλάνθαστη στρατιωτική μεγαλοφυΐα — ένας μοιραίος συνδυασμός.

(3) Τον χειμώνα του 1942 ανατέθηκε στον στρατηγό Γκίντερ Μπλούμεντριτ (Guenther Blumentritt) να επισκεφτεί το Ανατολικό Μέτωπο. Ο Χίτλερ απέρριψε την αναφορά του Μπλούμεντριτ για υποχώρηση από το Στάλινγκραντ.

Πέρασα 10 ημέρες σ’ εκείνον τον τομέα, και ύστερα από την επιστροφή μου συνέταξα μια αναφορά για το πόσο ανασφαλές ήταν να διατηρούμε ένα τόσο μακρό αμυντικό μέτωπο στην διάρκεια του χειμώνα. Οι ατμομηχανές σταματούσαν 200 χιλιόμετρα πίσω από την γραμμή του μετώπου, και η επίπεδη, αποψιλωμένη μορφολογία της χώρας σήμαινε ότι υπήρχε ελάχιστη ξυλεία για την εκτέλεση αμυντικών έργων. Οι διαθέσιμες γερμανικές μεραρχίες κρατούσαν γραμμές των 50 – 60 χιλιομέτρων. Δεν υπήρχαν κατάλληλα χαρακώματα ή σταθερές θέσεις. Ο στρατηγός Χάλντερ (Halder) αποδέχθηκε αυτήν την αναφορά και πρότεινε να διακοπεί η επίθεσή μας, με δεδομένη την αυξανόμενη αντίσταση που προβαλλόταν και τα εντεινόμενα σημεία κινδύνου από το εκτεταμένο μέτωπο. Αλλά ο Χίτλερ δεν άκουγε τίποτε. Ως τον Σεπτέμβριο η ένταση μεταξύ του φύρερ και του Χάλντερ αυξανόταν, και οι διαξιφισμοί τους έγιναν σκληρότεροι. Ήταν μια διαφωτιστική εμπειρία να βλέπει κάποιος τον Χίτλερ να συζητάει σχέδια με τον Χάλντερ. Ο φύρερ συνήθιζε να κινεί με μεγάλες κινήσεις τα χέρια του πάνω από τον χάρτη — «Επιτεθείτε εδώ, επιτεθείτε εκεί». Όλα ήσαν αόριστα και άσχετα από τις πρακτικές δυσκολίες. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι θα ήθελε, αν μπορούσε, να απολύσει όλο το Γενικό Επιτελείο, με μια πλατιά κίνηση των χεριών του. Αισθανόταν ότι αποδέχονταν μόνον με μισή καρδιά τις ιδέες του. Εντέλει, ο στρατηγός Χάλντερ κατέστησε σαφές ότι αρνιόταν να αναλάβει την ευθύνη για την εξακολούθηση της επιθετικής προέλασης με τον χειμώνα να πλησιάζει. Αποπέμφθηκε στο τέλος Σεπτεμβρίου, και αντικαταστάθηκε από τον στρατηγό Τσάιτσλερ (Zeitzler) – τον τότε Επιτελάρχη του Στρατάρχη φον Ρούντστεντ (Rundstedt) στο Δυτικό Μέτωπο. Εμένα, με έστειλαν Δυτικά, να αναλάβω την θέση του Τσάτσλερ.

(4) Φρίντριχ Πάουλους: τηλεγραφικό μήνυμα στον Αδόλφο Χίτλερ (24 Ιανουαρίου 1943)

Στρατεύματα χωρίς πολεμοφόδια ή τροφή. Αποτελεσματική διοίκηση όχι πλέον δυνατή. 18.000 τραυματίες χωρίς εφόδια, ιματισμό, φάρμακα. Περαιτέρω άμυνα άνευ νοήματος. Αναπόφευκτη κατάρρευση. Στρατός ζητεί άμεση άδεια παραδόσεως, ώστε σωθεί ζωή υπολοίπων ανδρών.

(5) Αδόλφος Χίτλερ: τηλεγράφημα στον Φρίντριχ Πάουλους (24 Ιανουαρίου 1943)

Παράδοση απαγορεύεται. Έκτη Στρατιά θα κρατήσει θέσεις έως τελευταίου ανδρός και τελευταίας μάχης και από την ηρωική στάση τους συνεισφέρει αλησμόνητο τρόπο στην ίδρυση αμυντικού μετώπου και σωτηρία Δυτικού κόσμου.

(6) Φρίντριχ Πάουλους:  τηλεγράφημα στον Αδόλφο Χίτλερ (31 Ιανουαρίου 1943)

Έκτη Στρατιά, πιστή σε όρκο και συνείδηση μεγάλη σημασίας αποστολής της, κράτησαν θέσεις έως τελευταίου ανδρός και τελικής μάχης για τον Φύρερ και την Πατρίδα ως το τέλος.

(7) Γερμανικά στενογραφημένα πρακτικά όσων είπε ο Αδόλφος Χίτλερ σε συνάντηση με τους στρατηγούς του την 1η Φεβρουαρίου 1943.

Θα φθάσει στην Μόσχα – και σκεφτείτε την ποντικοπαγίδα εκεί. Εκεί θα υπογράψει οτιδήποτε. Θα κάνει ομολογίες, διακηρύξεις – θα δείτε. Τότε θα κατεβούν την πλαγιά της πνευματικής χρεοκοπίας ως το χαμηλότερο βάθος. Θα δείτε —  θα πάρει μια εβδομάδα το πολύ ωσότου ο Σέιλιτς (Seydlitz) και ο Σμιτ (Schmidt), ακόμη κι ο Πάουλους,  καταλάβουν το ραδιομέγαρο. Θα μπουν στην Λιουμπλιάνκα [αρχηγείο KGB και φυλακή στην Μόσχα], κι εκεί θα τους φάνε τα ποντίκια. Πώς μπορούν να είναι τόσο δειλοί; Δεν το καταλαβαίνω. Τι είναι η Ζωή; Η Ζωή είναι το Έθνος. Το άτομο πρέπει να πεθάνει άμεσα. Πέρα από την ζωή του ατόμου βρίσκεται το Έθνος. Αλλά, πώς μπορεί να φοβάται κάποιος αυτή την στιγμή του θανάτου, με τον οποίο μπορεί να ελευθερωθεί από αυτήν την μιζέρια, αν το καθήκον του δεν τον δένει με αυτήν την Κοιλάδα των Δακρύων. Τόσοι άνθρωποι έχουν πεθάνει, και ξάφνου ένας τέτοιος άνθρωπος αμαυρώνει την τελευταία στιγμή τον ηρωισμό τόσο πολλών άλλων. Θα μπορούσε να ελευθερώσει τον εαυτό του από όλη τη λύπη και να ανέλθει στην αιωνιότητα και την εθνική αθανασία, αλλά εκείνος επιλέγει να πάει στην Μόσχα! Ό,τι με πληγώνει περισσότερο, προσωπικά, είναι ότι τον προήγαγα σε στρατάρχη. Θέλησα να του δώσω αυτήν την τελευταία ευχαρίστηση. Αυτός είναι ο τελευταίος στρατάρχης που θα διορίσω σ’αυτόν τον πόλεμο.

(8) Επίσημη γερμανική ραδιοφωνική εκπομπή στις 3 Φεβρουαρίου 1943.

Η μάχη του Στάλινγκραντ τελείωσε. Πιστοί στον όρκο τους να πολεμήσουν μέχρι την τελευταία τους πνοή, οι άντρες της Έκτης Στρατιάς υπό την άψογη ηγεσία του Στρατάρχη Πάουλους νικήθηκαν από τις υπέρτερες δυνάμεις του εχθρού και από τις αντίξοες περιστάσεις που αντιμετώπισαν οι δυνάμεις μας.

(9) Edward Heath: The Course of My Life. 1988.

Ενόσω ήμουν στο δικαστήριο, οι Ρώσοι παρουσίασαν ως μάρτυρα κατηγορίας τον Στρατάρχη φον Πάουλους, που υπήρξε διοικητής της Έκτης Γερμανικής Στρατιάς στο Στάλινγκραντ. Ψηλός, και πλέον ελαφρώς σκυφτός, διηγήθηκε με ήρεμη φωνή την ιστορία της επίθεσης εναντίον της Ρωσίας’ πώς σχεδιάστηκε, τις διαταγές που δόθηκαν για την μεταχείριση του ρωσικού λαού και, τελικώς, για την ήττα και την αιχμαλωσία του στρατού του. Εξετάσθηκε από τα μέλη όλων των κατηγορουσών αρχών. Αισθάνθηκα ιδιαιτέρως υπερήφανος για την επιδεξιότητα με την οποία η βρετανική ομάδα, υπό τον Ντέιβιντ Μάξγουελ Φάιφ, λόρδο του Κίλμιουιρ, έκανε τη δουλειά της, και όλοι παρατηρούσαμε τα πρόσωπα στα έδρανα των κατηγορουμένων καθώς ξεδιπλωνόταν η εφιαλτική διήγηση. Σκεφτόμουν όλα τα σχέδια επίθεσης και κατοχής που αποκαλύπτονταν’ τη φρίκη των στρατοπέδων συγκέντρωσης  — τα συρρικνωμένα κεφάλια των στραγγαλισμένων Πολωνών και τα διάστικτα ανθρώπινα δέρματα σε αμπαζούρ για λαμπατέρ που είχα δει ανάμεσα σε άλλα αντικείμενα στην αίθουσα πειστηρίων  — και την καταναγκαστική εργασία’ για τις χιλιάδες εκτοπισμένων ανθρώπων από κάθε ευρωπαϊκή χώρα που βρίσκονταν σκορπισμένοι σ’ όλη την ήπειρο αναζητώντας απελπισμένα ένα σπίτι’ κι εκείνους τους πρόχειρους τάφους που είχαμε αφήσει πίσω μας καθώς κινούμασταν από την Νορμανδία στην Βαλτική.  Ο νους μου πήγε ακόμη πιο πίσω, στο απόγευμα της 3ης Σεπτεμβρίου 1939, όταν ο Νέβιλ Τσάμπερλεν ( Neville Chamberlain) απευθύνθηκε στο έθνος από το ραδιόφωνο και προειδοποίησε ότι «Ενάντια στο κακό θα πολεμήσουμε — την ωμή βία, την κακοπιστία, την αδικία, την καταπίεση και τους διωγμούς– κι ενάντια σ’ αυτά είμαι βέβαιος ότι το δίκαιο θα επικρατήσει.».