Ανάκτορο Βουρβώνων, έργο του αρχιτέκτονα Μπερνάρ Πουαγιέ, 1806-1808. Σήμερα, έδρα της Γαλλικής Εθνοσυνέλευσης.
Ενόσω περιμένουμε το δημοψήφισμα που έχει ανακοινωθεί για την 6η Μαρτίου στην Κριμαία, περί ενδεχόμενης προσάρτησηςης στην Ρωσία (που ενδέχεται να μη περιμένει τόσο πολύ), ένα συμπόσιο γινόταν στο Παρίσι, το Ανάκτορο των Βουρβώνων), με τίτλο «Είναι αξιόπιστη μια εικασία για μείζονες συγκρούσεις;». Γινόταν λόγος για αναχαίτιση, … Κίνα, και Ουκρανία, καταπώς επέβαλε η επικαιρότητα. Η κατάκτηση (από την Ρωσία) φαινόταν ήδη απίθανη για τους κυρίους ειδικούς: οι ρωσικές δυνάμεις θα εξακολουθούσαν να κατέχουν την Κριμαία, χωρίς μια τουφεκιά (μέχρι το μέσον αυτής της εβδομάδας, εν πάση περιπτώσει), και χωρίς να χρειάζεται ολωσδιόλου να την προσαρτήσουν, χάρη στο πρόσχημα (αρκετά χοντροκομμένο) που επέτρεψε στον πρόεδρο Πούτιν να παρουσιάσει μονάδες των ρωσικών ειδικών δυνάμεων (που αποβιβάστηκαν από αεροπλάνα και πλοία, χωρίς σημαίες και διακριτικά) ως εγχώριες δυνάμεις αυτοπροστασίας…
Στο κοινό της αίθουσας Κολμπέρ, ένα πρώην στέλεχος του ομίλου αεροναυτικής και άμυνας EADS (European Aeronautic Defence and Space Company), γνώστης της Μόσχας, ζήτησε να συνυπολογίσουμε την «ρωσική ψυχή»: με κουλτούρα διαφορετική από της Δύσης, που δεν θα αλλάξει προτού περάσουν πολλά χρόνια· μια χώρα όπου η ζωή δεν μετράει ή μετράει λίγο· μια κοινωνία όπου λατρεύουν το σκάκι…
Το πρώην στέλεχος εξήγησε ότι, για τον τσάρο της εποχής μας, τον Βλαδίμηρο Πούτιν, είναι ζωτικής σημασίας – ακόμη κι αν δεν βρίσκει τον βηματισμό της σοβιετικής αυτοκρατορίας – να μη ανεχτεί στα σύνορά της. Ο άρχοντας του Κρεμλίνου γνωρίζει ότι, αν παρ’ελπίδα οι Δυτικοί (ας πούμε οι Αμερικανοί, με την φραστική υποστήριξη του νέου «κανίς» από την Γαλλία[1], σκέφτονταν να παρέμβουν στρατιωτικά, για να υποστηρίξουν τους ουκρανούς «επαναστάτες» , η Μόσχα θα μπορούσε, δικαίως ή αδίκως, να κινήσει τον πυρηνικό σίφωνα. Ο κ. Πούτιν γνωρίζει, συνεπώς, ότι η Δύση ποτέ δεν θα εισβάλλει στην Ουκρανία, και ότι – αναμφίβολα» — κανείς δεν θα θελήσει «να πεθάνει για την Κριμαία».
Ιδίως η χολέρα
Μια φορά κι έναν καιρό, πριν από εκατονεξήντα χρόνια, πολλοί πέθαιναν για την Κριμαία. Ο Εύξεινος Πόντος υπήρξε το θέατρο ενός πολέμου δύο ετών: 120.000 νεκροί από την πλευρά των επιτιθέμενων (από τους οποίους 90.000 Γάλλοι), περισσότεροι από 150.000 από την πλευρά των Ρώσων – τα ¾ από ασθένειες (κυρίως τύφο και χολέρα). Μια περιπέτεια που άρχισε ο Ναπολέοντας Γ΄, ο οποίος ήταν μόνον τρία χρόνια αυτοκράτορας, και σε αναζήτηση μιας στρατιωτικής νίκης, επιθυμώντας να ελευθερώσει του Αγίους Τόπους από την επικυριαρχία της Ορθόδοξης Εκκλησίας, αποφάσισε εύστοχα να αντιταχθεί στις βλέψεις των Ρώσων επί της Κωνσταντινούπολης και επί της παρακμάζουσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας.
Από την πλευρά τους, οι Άγγλοι αναζητούσαν μάλλον να κλείσουν στον τσάρο Νικόλαο Α΄ τον δρόμο για τα Στενά: του Βοσπόρου, των Δαρδανελίων, την πρόσβαση στην Μεσόγειο. Ανοίγοντας τον δρόμο της στα Βαλκάνια, η μόσχα επέμενε να αποκτήσει πρόσβαση στις «θερμές θάλασσες» και να επηρεάσει του δρόμους επικοινωνίας των Γάλλων και των Άγγλων. Να χτυπήσουμε την Ρωσία στην χρσόνησο της Κριμαίας, να μπλοκάρουμε το πολεμικό λιμάνι της στην Σεβαστούπολη του Εύξεινου Πόντου, απ’ όπου αποπλέουν οι ναυτικές μοίρες των Ρώσων, αυτά θα λογικέψουν τον τσάρο, εκτιμούσαν οι ευρωπαίοι στρατηγοί.
Σε συνέχεια μιας επιδρομής των Ρώσων στα Βαλκάνια, ο πόλεμος ξέσπασε: το αγγλο-γαλλικό εκστρατευτικό σώμα αποβιβάστηκε στην Κριμαία στις 13 Σεπτεμβρίου 1854, και κατευθύνθηκε αμέσως στην Σεβαστούπολη. Μια εβρομάδα αργότερα, στις όχθες του ποταμού Άλμα, οι ζουάβοι του στρατηγού Μποσκέ είχαν μια πρώτη νίκη. Οι Άγγλοι δοξάστηκαν στην μάχη της Μπαλακλάβα, στις 25 Οκτωβρίου 1854, με το αιματηρό επεισόδιο της «επίθεσης της ελαφράς ταξιαρχίας» [3].
Richard Caton Woodville: Charge of the Light Brigade (1894).
Άλογα στο αμπάρι
Αλλά χρειάστηκαν έντεκα μήνες πολιορκίας, και στασιμότητας, προτού η κατάληψη του οχυρού Μαλακόφ στις 11 Σεπτεμβρίου 1855 από τους άνδρες του στρατηγού MacMahon (με το περίφημο «εδώ είμαι, εδώ μένω!») [4] να προκαλέσει την συνθηκολόγηση των Ρώσων. Επεισόδια που σε μεγάλο βαθμό έχουν λησμονηθεί, ακόμα και όταν έχουν αφήσει στο Παρίσι ονόματα δρόμων (Κριμαία, Crimée) ή λεωφόρων (Bosquet, Σεβαστουπόλεως, Sébastopol), γέφυρες (Alma, με τον διάσημο ζουάβο της), σταθμούς του μετρό (Alma-Marceau, Reaumur- Sébastopol, Bizot) … Για τους ιστορικούς, ωστόσο, είναι ένας από τους πρώτους «σύγχρονους» πολέμους, με μια καλή δόση πολυμέρειας, και μια προβοή ισχύος σε μια τεράστια απόσταση (4.000 χιλιομέτρων): δεκάδες χιλιάδες ανδρών μεταφέρονται με ιστιοφόρα, καθώς και χιλιάδες τόνοι εφοδίων, και δεκάδες χιλιάδες αλόγων μέσα στα αμπάρια, για έναν από τους τελευταίους μεγάλους πολέμους του ιππικού στην Ιστορία. Επίσης, ένας πόλεμος χαρακωμάτων, κανονιώς και οβίδων: μάρτυρες και από τις δύο εμπόλεμες πλευρές θυμούνταν τον τρόμο – και την σφαγή! – που προκαλούσαν αυτά τα νέα είδη βλημάτων [5].
Ο πόλεμος της Ανατολής
Αποτελέσματα της κρίσης, για έναν ιστορικό του Σεντ-Κεντέν (Πικαρδία, Γαλλία), που κατάγεται από ανθρώπους που έλαβαν μέρος στις μάχες: «Ο πόλεμος της ανατολής, χάρη στην νίκη των συμμάχων, κατέληξε στο Συνέδριο του Παρισιού το 1856, το οποίο απέδωσε στην Βαλαχία και στην Μολδαβία την αυτονομία τους. Αυτή οδήγησε στην ένωσή τους το 1859, για την ίδρυση της Ρουμανίας. Η Ευρώπη εγγυήθηκε την ακεραιότητα της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο Εύξεινος Πόντος αποστρατιωτικοποιήθηκε. Η Ρωσία έχασε το ειδικό βάρος της»[6].
Μαθήματα από την σύγκρουση, κατά τον Ηρόδοτο: αυτός ο πόλεμος «που κακώς έγινε» (με αφετηρία την διαμάχη μιας άλλης εποχής για τους Αγίους Τόπους» και «κακώς κερδισμένος» (κατόπιν μιας μικροχρόνιας πολιορκίας και μιας σφαγής) «αποδείχτηκε παραταύτα μια επιτυχία για τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ΄, στην διεθνή σκηνή (η πρώτη και η τελευταία). Η Συνθήκη του Παρισιού, η οποία έθετε τέρμα στον πόλεμο στις 30 Μαρτίου 1856, του επέτρεψε να αναδιαμορφώσει τον χάρτη της Ευρώπης, όπως αυτός είχε οριστεί στο Συνέδριο της Βιέννης και από την ήττα του θείου τους Ναπολέοντα Α΄, σαράντα-ένα χρόνια πριν.»
Το 1854, έναν αιώνα μετά από αυτήν την μάχη, η Κριμαία ενσωματώθηκε στην Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Ουκρανίας, στο εσωτερικό της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ). Το 1990, η ανακήρυξη της ουκρανικής ανεξαρτησίας προκαλέι ένα ισχυρό αυτονομικστικό κίνημα των Ρώσων της Κριμαίας: το 1991, ύστερα από δημοψήφισμα, γίνεται επισήμως αυτόνομη πολιτεία εξαρτώμενη από την πολιτεία της Ουκρανίας. Το ερώτημα του διαμοιρασμού του σοβιετικού στόλου του Εύξεινου Πόντου – 70-80% στην Ρωσία, ο υπόλοιπος στην Ουκρανία –, και εκείνο του διαμοιρασμού των στρατιωτικών λιμανικών, μεταξύ των οποίων της Σεβαστούπολης, τίθενται εκ νέου. Ένας «πόλεμος περιπτέρων» φέρει αντιμέτωπο το Κίεβο με την Μόσχα. Η χερσόνησος, μάλιστα, διακηρύσσει για οριμένες μέρες την ανεξαρτητησία της, το 1992, προτού αναγκαστεί να παραιτηθεί σύντομα από αυτήν…
Οι πολιτείες του Σότσι
Έκτοτε, η Κριμαία δεν έπαψε να είναι – μεταξύ Καυκάσου και Εύξεινου Πόντου – μπαλάκι στην παρτίδα του γεωπολιτικού πινγκ-πονγκ που παίζουν από την μια πλευρά οι Αμερικανοί, το ΝΑΤΟ, οι Ευρωπαίοι, και από την άλλη οι Ρώσοι. Και δεν παύει να είναι ένα μήλον της έριδος μεταξύ των «δύο Ουκρανιών», αυτής στα Δυτικά, πρώην πολωνική, πρώην αυστριακή, πρώην τατάρικη (προερχόμενη από την Οθωμανική αυτοκρατορία), και σήμερα «επαναστατημένη»· και στην ανατολική, πιο εκρωσισμένη, που θα βολευόταν αναμφίβολα με την παράταση της βασιλείας του Γιανουκόβιτς… και με την διατήρηση της Κριμαίας στους κόρφους της Ρωσίας.
Διαβάστε το κείμενο: Erlends Calabuig, « La Crimée, péninsule de toutes les discordes », Le Monde diplomatique, Ιανουάριος 1994. Η δυτικοποίηση της σημερινής Ουκρανίας, αν έπρεπε να εμποδίσει την πρόσβαση της Ρωσίας στην ιστορική βάση της στην Σεβαστούπολη[7], «θα έδινε στην ρωσική ακτή στα Ανατολικά του ισθμού της Χερσονήσου (Κέρτς) μια νέα σημασία», με τα λιμάνια του Νοβοροσίισκι και του Σότσι «να καλούνται να ακολουθήσουν με γρήγορη ανάπτυξη», παρά τις δυσκολίες στην επικοινωνία τους με την ενδοχώρα. Αυτό ακριβώς προέβλεπε ήδη από την αρχή της δεκαετίας του 1990 ο γεωγράφος Ιβ Λακόστ, στο Dictionnaire de géopolitique που διηύθυνε (Flammarion, 1993). Ποιος θα σκεφτόταν ότι οι εντυπωσιακές πολιτείες που κατασκευάστηκαν στο Σότσι για τις ανάγκες των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων του προηγούμενου μήνα, θα μπορούσαν να επαναχρησιμοποιηθούν, για να στεγάσουν τις «κόκκινες φούντες» του ρωσικού ναυτικού στον Εύξεινο Πόντο;
Σήμερα, αναλύει αυτήν την Πέμπτη ο ιστότοπος Β2 των Βρυξελλών με τίτλο «Merci, Poutine ?», την στιγμή που ο ρώσος πρόεδρος χρησιμοποίησε «ένοπλες δυνάμεις «χωρίς διακριτικά», για να καταλάβουν πεζή την επικράτεια της Κριμαίας […] Η Μόσχα στέλνει στην Ευρωπαϊκή Ένωση το ίδιο μήνυμα που έστειλε στο ΝΑΤΟ διά της Νότιας Οσετίας και της Αμπχαζίας. Οι χώρες που συνορεύουν με την Ρωσία δεν προορίζονται να γίνουν μέλη του ΝΑΤΟ (μήνυμα 2008) ούτε της Ευρωπαϊκής Ένωσης (μήνυμα 2014). Οι Ευρωπαίοι έπαιξαν με την φωτιά πιστεύοντας ότι μπορούν να υπογράψουν μια συμφωνία σύνδεσης και μια συμφωνία ελεύθερης διακίνησης, εν πλήρη ησυχία, χωρίς να προκαλέσουν οποιαδήποτε αντίδραση. Μια συμφωνία, την οποία η Μόσχα εξέλαβε ως πρώτο βήμα προς την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση (κάτι που ρητά δήλωσαν οι λιθουανοί και οι πολωνοί υπεύθυνοι) και το σήμα για έναν νέο περιορισμό της επιρροής της, και του χώρου τον οποίο θεωρεί ζωτικό. Οι Ευρωπαίοι δεν τα υπολόγισαν όλα αυτά».
Σημειώσεις
[1] Όπως στην περίπτωση της Συρίας, η γαλλική διπλωματία, αυτές τις τελευταίες ημέρες, πολλαπλασίασε τις μεγαλοστομίες, κολλώντας μάλλον στην μάλλον σκληρή ρητορική της Ουάσινγκτον – προτού αποφασίσει να κάνει έκκληση, από την συνάντηση της Τετάρτης στο παρίσι, για μια έκκληση εξεύρεσης λύσης μέσω διαπραγματεύσεων, που αφήνει στην Ρωσία μια «θύρα εισόδου», αλλά τακτοποιεί επίσης και τα θεμελιώδη ενδιαφέροντα, αρχής γενομένης από την παρουσία της υπό την μία ή την άλλη μορφή στην Κριμαία.
[2] Στρατιώτες του ελαφρού πεζικού, με στολή εμπνευσμένη από την οθωμανική, μέλη μιας επίλεκτης μονάδας που στρατολογήθηκε από τους παλαίμαχους των οδομαχιών του 1848.
[3] Όπως απεικονίζεται σε δύο κινηματογραφικές ταινίες με τον ίδιο τίτλο: του 1936 με τον Έρολ Φλιν και μια νέα εκδοχή του 1969, με την Βανέσα Ρεντγκρέιβ.
[4] Σύμφωνα με τον ιστορικό Αλέν Γκουτμάν, ειδικό στην Δεύτερη αυτοκρατορία, ο στρατηγός – που θα γινόταν στρατάρχης και πρόεδρος της Τρίτης Δημοκρατίας – αρνήθηκε σταθερά ότι πρόφερε αυτήν την φράση. Ο Αντουάν Μουργκιγιό, στο slate.fr, του αποδίδει ακόμη μία, σε διαφορετικό στιλ: «Ο τυφοειδής πυρετός σε σκοτώνει ή σε αφήνει εντελώς ηλίθιο. Το γνωρίζω, επειδή είχα τον πυρετό».
[5] Σύμφωνα με τον ρώσο συγγραφέα Λέον Τολστόι που συμμετείχε στην εκστρατεία, οι στρατιώτες δεν προλάβαιναν να περισυλλέγουν τους νεκρούς, που ήταν κομματιασμένοι ως επί το πλείστον…
[6] André Vacherand, « L‘affaire d’Orient. La guerre de Crimée et les Saint-Quentinois » (PDF).
[7] Όσο ισχυρό κι αν είναι το ρωσικό ναυτικό, πρέπει να καταβάλλει ετησίως στο αυτόνομο κράτος της Κριμαίας περισσότερα από 100 εκατομμύρια ευρώ για ενοίκιο και εφόδια, ως αντιστάθμισμα για την χρήση κτιρίων, πεδίων και προκυμαιών, σε μια βάση που στεγάζει περισσότερους από 15.000 στρατιωτικούς.
Πηγή: Leymarie, Philippe. ««Drôles de Guerres» de Crimée». Défense en ligne. Les blogs du Diplo, 6 Μαρτίου 2014. Ιστοσελίδα. 10 Μαρτίου. 2014. Απόδοση στα ελληνικά δκκ.
για την Ιστορια... 